BREGZITNO PROLJEĆE U LONDONU
Piše: mr sc BRANKO T. NEŠKOVIĆ, ambasador BiH u Velikoj Britaniji i Sjevernoj Irskoj
Bregzit je ojačao evropske nacionalne pokrete (Holandija, Francuska, Italija, Njemačka, Austrija, Španija, Poljska, Mađarska…), zatalasavši političku scenu EU i stavljajući jedinstvo EU pred najveće izazove do sada, pogotovo što je ovo godina izbora u Francuskoj i Njemačkoj, okosnicama EU
23. juna prošle godine Britanci su na održanom referendumu u Ujedinjenom Kraljevstvu i Sjevernoj Irskoj, uz dobar odziv glasača (72,2%), većinom od 51,9 odsto (17,4 miliona), izglasali izlazak iz Evropske unije. Rezultati po regionima jasno govore da su Englezi i Velšani bili za izlazak iz EU dok su [koti, Irci i migranti, kojih ovdje ima iz cijelog svijeta, glasali za ostanak u EU. Od ukupno 12 britanskih regiona, devet je glasalo za izlazak iz EU a samo tri za ostanak (London, Škotska, Sjeverna Irska i Gibraltar).
O razlozima ovakvog glasanja Britanaca oprečna su mišljenja: ’Glavni razlog za ovakvu odluku britanskih glasača bila je loša kontrola dolaska imigranata u UK (uz migrantsku krizu koja je potresla Evropu) kao i slaba kontrola slobodnog protoka građana unutar EU’, ocjena je bivšeg premijera Dejvida Kameruna, nekoliko dana nakon referenduma.
Britanci su na referendumu, uz izlaznost od 72,2 odsto i većinom od 51,9 odsto, odnosno sa 17,4 miliona, izglasali izlazak iz Evropske unije
Rezultat referenduma je, prije svega, proizvod anti-evropske klime koja se godinama stvarala u društvu, jer je evroskepticizam postao način razmišljanja velikog broja Britanaca od ulaska u EU i jer su očekivali više, smatraju neki od profesora s odsjeka za međunarodne studije na LSE u Londonu.
Većina komentara na konferencijama održanim poslije referenduma u krugovima prestižnih NGO, tink-tank fondacijama, forumima, koji okupljaju bivše zvaničnike, diplomate, profesore, političke analitičare, novinare, mlade istraživače… složilo se s ovim analizama ali je bilo i onih koji su oštro kritikovali Brisel i ogromni administrativni aparat koji gubi kontrolu nad pojedinim segmentima 500 milionske unije Evropljana.
Brexit je evidentno ojačao evropske nacionalne pokrete (Holandija, Francuska, Italija, Njemačka, Austrija, Španija, Poljska, Mađarska…), zatalasavši političku scenu EU i stavljajući jedinstvo EU pred možda i najveće izazove do sada, pogotovo što je ovo godina parlamentarnih izbora u Francuskoj i Njemačkoj, okosnicama EU.
Izjavom 27 lidera EU, da im više nego ikada treba jedinstvo i potpisivanje Nove deklaracije o jedinstvu, proteklog vikenda u Rimu, odata je počast evropskim ujediniteljima od prije 60 godina. Ugovorom koji je u martu 1957. potpisalo šest zemalja (Belgija, Francuska, Italija, Luksemburg, Holandija i Zapadna Njemačka), započeta je priča o evropskom ujedinjenju a ovom današnjom deklaracijom o jedinstvu, željelo se podsjetiti na teška vremena kroz koja je prolazila EU kao i na potrebu bliže saradnje uz više povjerenja jer, kako je izjavio u Rimu predsjednik Evropskog savjeta, Donald Tusk ‘Evropa kao politički entitet biće ili ujedinjenja ili je neće biti’.
Zvanični Vašington je čestitkom Evropljanima pozdravio i podržao EU rekavši da Evropljani trebaju ići zajedno naprijed bar još 60 godina, dijeleći sigurnost i prosperitet.
Britanska premijerka Tereza Mej nije prisustvovala obilježavanju 60 godišnjice EU u Rimu, jer se priprema da pokrene postupak izlaska Ujedinjenog Kraljevstva iz EU.
Prijedlog zakona, kojim se premijerki Mej daju ovlašćenja da pokrene proceduru izlaska iz EU, usvojen je uz puno rasprave polovinom marta u Domu lordova, Gornjem domu britanskog parlamenta, nakon što je prije toga prošao glasanje u Donjem domu. Nakon formalnog odobrenja zakona od strane Njenog kraljevskog veličanstva Kraljice Elizabete II, premijerka Mej bi trebala 29. marta da aktivira član 50. Lisabonskog ugovora i otpočne dvogodišnje pregovore o izlasku.
Poslije zvaničnog pokretanja procesa, Brisel bi trebalo da odredi svoje smjernice za razdruživanje; fokusiran na prioritete EU. Nakon usvajanja ovih smjernica (guidlines) od 27 država EU, što je očekivati poslije vaskršnjih praznika, krajem aprila, Majkl Barnie vodeći EU pregovarač za proces razdruživanja EU i UK, trebao bi predočiti nacrt smjernica Evropskoj komisiji. Najdalje krajem maja ili početkom juna zvaničan prijedlog za razdruživanje bi trebao biti prezentovan medijima. Očekivati je da bi pregovori između EU i UK mogli početi najvjerovatnije početkom oktobra, poslije redovnih godišnjih konferencija najvećih britanskih partija. Pregovori bi trebalo trajati dvije godine a kada bi se cjelokupna procedura britanskog izlaska iz EU teško je predvidjeti jer su mišljena oprečna. Ipak je ovo prvi slučaj izlaska neke države iz Unije, mišljenja su analitičara. Predviđene procedure nisu korišćene do sada a saglasnost za postignuti dogovor o izlasku u složenoj parlamentarnoj proceduri treba odobriti svih 27 članica EU i parlament Velike Britanije.
Najdalje krajem maja ili početkom juna Velika Britanija će predočiti nacrt Evropskoj komisiji za razdruživanje od EU, a pregovori bi mogli početi već u oktobru
Premijerka Mej je svojim ‘Planom za Britaniju, za globalnu Britaniju’ u januaru najavila izlazak iz EU, predloživši 12 tačaka za pregovarački okvir, na kojem će počivati politika vlade u procesu razdruživanja. Njene izjave najbolje to i oslikavaju:
– Želim da Britanija iz procesa Brexita izađe jača, pravednija, jedinstvenija i više okrenuta vani nego ranije.
– Britanija će napustiti carinsku uniju EU, ali će tražiti bescarinsku trgovinu sa zemljama Evrope i trgovinu sa što manje sporenja.
– Novom imigracionom politikom Britanija će imati kontrolu nad kretanjem migranata iz EU, praveći jasnu razlika između slobode kretanja i slobode na rad. Imigraciona politika će se raditi prema nacionalnim interesima a u Britaniju su dobro došli visoko obrazovani i talentovani kadrovi. Britanija će imati kontrolu nad brojem građana koji dolaze iz EU.
– Britanija će izaći ispod jurisdikcije Evropskog suda pravde i ubuduće će provoditi samo zakone donesene u svom Parlamentu u Vestminsteru.
– Britanija će kao i do sada blisko sarađivati sa EU po pitanjima sigurnosti, suzbijanja terorizma, kriminala i očuvanja stabilnosti i sigurnosti na Balkanu.
Po ocjeni dobrih poznavaoca političke klime na ostrvu, britansko društvo sa velikom političkom podjelom ulazi u jedan nov, veoma osjetljiv istorijski ciklus u kojem će im trebati puno umijeća i mudrosti u prevazilaženju neželjenih posledica po interese UK.
Pitanje slobode kretanja unutar Unije je jedno od temeljnih načela EU i biće zanimljivo vidjeti kako će ovo pitanje biti riješeno tokom pregovora, pogotovo uzimajući u obzir da u Velikoj Britaniji boravi i radi oko 5,8 miliona radnika iz EU dok je na radu u EU oko 3,6 miliona Britanaca.
– Neki sektori, kao što je međunarodna trgovina, neće imati problema već naprotiv – mišljenja je ministar spoljne trgovine Liam Fox, dodavši da je od 10 zemalja s kojima UK ima suficit samo jedna u EU (Irska) dok je, od 10 zemalja s kojima ima deficit njih sedam iz EU. Sektor usluga je tokom prošlog ljeta porastao, što je rezultat slabije funte i većeg priliva od turizma. Međutim, neki sektori kao što je finansijski, mogli bi biti pogođeni izlaskom iz EU jer bi po najavama ministra za Brexit, Davida Davisa, više od 50.000 zaposlenih u finansijskom sektoru moglo ostati bez posla.
Britanija će izaći ispod jurisdikcije Evropskog suda pravde i ubuduće će provoditi samo zakone donesene u svom Parlamentu u Vestminsteru
I dok ekonomski analitičari prognoziraju manjak u budžetu za ovu godinu i od 40 milijardi funti, funta je izgubila na vrijednosti u odnosu prema američkom dolaru. Nedavno je prvi put, poslije više od 30 godine, pala ispod 1,27 GBP za 1 dolar, a sve evidentniji strah je gura na dolje i odnosu prema euru. Postavlja se pitanje i stabilnosti Londonske berze, najveće evropske berze preko koje se realizuje više od 80 odsto evropskih finansijskih transakcija i koja predstavlja jedini pandan Njujorškoj berzi. Velike banke poput Goldman Sach, Morgan Stanley, HSBS… već su najavile pomjeranje svojih poslova u neki drugi finansijski centar EU. Osiguravajuće kuće poput Lojda nedavno su najavile nešto slično dok se farmaceutski koncerni Zenece i Glaxo Smith Kline, već žale na povećanje troškova proizvodnje što ih dovodi u neravnopravan položaj prema ostalim evropskim proizvođačima lijekova.
Političke implikacije vezano za intencije zvanične Škotske za ostankom u EU dodatno otežavaju britanski pregovarački položaj. Otvoreno nezadovoljstvo Škotske čiji prvi ministar, Nicol Sturgeon, podsjeća London na 62 odsto [kota koji su glasali za ostanak u EU i 170.000 onih koji ostaju da žive i rade širom EU, zalažući se za ponovni referendum o odvajanju Škotske od UK (krajem 2018. ili početkom 2019.). Dodali se ovome i Irska privrženost EU, sa kojom je doživjela svoj puni ekonomski prosperitet tokom proteklih 20-tak godina, osjetljivost političkog trenutka na Ostrvu postaje još jasnija.
Kao peta ekonomska sila svijeta i treća Evrope, jedan od osnivača Natoa, stalna članica Savjeta bezbjednosti UN, sa razgranatim istorijskim vezama sa drugim zemljama, Velika Britanija će svakako nastaviti djelovanje na globalnom političkom planu. Ali, ostaje otvoreno pitanje sa koliko snage, jer će se njenim izlaskom iz EU otvoriti pitanje budućeg političkog uticaja na bitne svjetske odluke, mišljenja su mahom političkih analitičara koji su se zalagali za ostanak u EU.
