CIRKULARNA EKONOMIJA: proizvodi-upotrijebi & recikliraj-proizvodi
Prije više od pet decenija pisalo se i pričalo o važnosti cirkularne ekonomije s obzirom na ograničene resurse i o tome da je neophodno stalno reciklirati otpad i reintegrisati ga u proizvodni proces
piše Dr Bojan ĆURIĆ, ekonomista
Tempom kojim se danas razvija zelena ekonomija, ponovo se aktuelizovalo pitanje cirkularne ekonomije na uštrb kritike sadašnjeg linearnog ekonomskog modela zasnovanog na principu „uzmi-proizvedi-upotrijebi-baci“. Kako pretvoriti otpad u novac i proizvod, u korist zaštite životne sredine? Na ovom pitanju zasnovana je cirkularna ekonomija. U teoretskom smislu, cirkularna ekonomija prepoznaje značaj uštede prirodnih resursa i energije, ponovne upotrebe i reciklaže materijala i proizvoda i smanjenje količine otpada, odnosno zasniva se na principu „proizvedi-upotrijebi-recikliraj-proizvedi“ i tako u krug. Zbog toga se još naziva i kružna ekonomija. Reciklaža igra ključnu ulogu u cirkularnoj ekonomiji, pošto zavisi koliko će otpada biti iskorišćeno kao resurs u proizvodnji novih proizvoda. Većina materijala se može reciklirati: papir, karton, plastika, staklo, aluminijum, bakar, gvožđe, keramika, elektronski i električni otpad pa sve više u marketima možemo vidjeti proizvode i njihove ambalaže, uglavnom inostrane, na kojima je vidno naznačeno da su u njihovoj proizvodnji korišteni reciklirani materijali.
Tačno je da je linearni model privrede poslednjih decenija pokazao velike nedostatke, s obzirom na ograničenost sirovina i energije, akumulaciju otpada u regulisanim i divljim deponijama, zagađenje životne sredine i pogoršanje kvaliteta života ljudi. S druge strane, očekuje se i da će u bliskoj budućnosti doći do rasta cijena resursa, rasta troškova za energiju i rasta potreba stanovništva, te postoji potreba za novim modelom koji će djelimično ili u potpunosti otkloniti osnovne slabosti linearne ekonomije usljed pojačane konkurencije na nacionalnom i globalnom tržištu. Model koji se kristalizovao posljednjih decenija, a koji se može suprotstaviti dominantnom linearnom modelu privrede je cirkularna ekonomija.
Za razliku od dominantnog modela, cirkularni model počiva na principu da otpad ne postoji, odnosno da svaki otpad služi kao sirovina (resurs)
Za razliku od dominantnog modela, cirkularni model počiva na principu da otpad ne postoji, odnosno da svaki otpad služi kao sirovina (resurs) za proizvodnju novog proizvoda uz što manju potrošnju energije i izvlačenja resursa iz prirode. To istovremeno znači manje zagađenja i otpada na deponijama što pozitivno utiče na životnu sredinu, ekološke performanse i potrošnju energije. Sve ovo zvuči sjajno, međutim pokretanje i stavljanje ideje o cirkularnoj ekonomiji u stvarnost je komplikovanije nego što izgleda, jer zahtijeva inovacije u tehnologiji koje iziskuju značajna finansijska sredstva, kao i mnoge druge promjene koje podrazumijevaju umiješanost svih aktera, od države i njenih institucija, privrednih subjekata ali i stanovništva kao potrošača i samim tim predstavlja veliki izazov za svaku nacionalnu privredu. Da bi cirkularna ekonomija zaživjela u potpunosti neophodno je da proizvod od svog nastanka bude konstruisan i dizajniran tako da svi ti materijali mogu ponovo da se upotrijebe kod nekih novih proizvoda koji imaju višu upotrebnu vrijednost ili istu takvu vrijednost.
Region i dalje dominantno prati linearni model proizvodnje i evidentan je veoma slabo organizovan sistem tretiranja otpada koji se procjenjuje na oko šest odsto, sa udjelom korišćenja primarne energije iz obnovljivih izvora oko 20 odsto i veoma niskim nivoom svijesti o održivom razvoju i cirkularnoj ekonomiji, koji karakteriše i nepostojanje obrazovnih tijela koja bi se bavila cirkularnom ekonomijom i zakonodavstvom u tom smislu. O cirkularnoj ekonomiji se i dalje govori kao o upravljanju otpadom, što znači da ona nije dovoljno ni prepoznata. Međutim, u privredi postoji veliko interesovanje za prelazak na cirkularni model ekonomije. To se posebno odnosi na one koji posluju sa međunarodnim kompanijama, čiji su zahtjevi po pitanju životne sredine veliki. Mogućnosti koje cirkularna ekonomija nudi u sektoru ambalaže su možda i najveće, te ekonomije zemalja regiona koje su na početku tranzicije i prelaska na cirkularnu ekonomiju trebaju prestati da se ponašaju reaktivno, trebaju da prepoznaju svoje šanse u tom segmentu i postepeno usmjeravaju svoje poslovanje ka principima cirkularne ekonomije. To je neophodno kako bi bili konkurentniji na domaćem ali i inostranom tržištu, jer se u razvijenim zemljama uveliko vode kampanje za kupovinu proizvoda od kompanija koje prate model cirkularne ekonomije.
