MILAN ĐURANOVIĆ: Svi zaslužuju jednak pristup pravdi

Osnovan kao republička upravna organizacija u sastavu Ministarstva pravde, Centar za besplatno pružanje pravne pomoći ima za cilj da svim građanima omogući pravo na pravično suđenje i jednak pristup pravdi, posebno građanima koji nisu u finansijskom mogućnosti da ostvare svoja prava. Tokom dosadašnjeg rada Centar je uspostavio standarde i mehanizme za pružanje pravne pomoći licima iz socijalno ugroženih kategorija

razgovarao MARKO ŠIKULJAK foto Aleksandar ARSENOVIĆ

Centar za pružanje besplatne pravne pomoći postoji od 2009. i mnogi ga miješaju sa opštinskim i gradskim služ- bama pravne pomoći. Ključna razlika je što Centar može da zastupa građa-ne u postupcima pred nadležnim sudovima, a to zastupanje obavljaju zaposleni koji moraju imati položen pravosudni ispit i najmanje dvije godine iskustva nakon položenog pravosudnog ispita. Kada bi se poigrali riječima, mogli bi ih nazvati državnom advokatskom kancelarijom, koja je na usluzi građanima slabijeg imovnog stanja. Direktor Milan Đuranović ima iskustvo rada u advokaturi, te u ministarstvu rada i boračke zaštite, na čelu Centra je već četiri godine, a prilikom upoznavanja sa ovom institucijom kaže da ona obavlja humanu ulogu osiguravanja jednog od ljudskih prava, kao što je jednak pristup pravdi.
– Riječ je o poslu koji nije lak, nosi dozu stresa, veliku odgovornost, ali najvažnija je spoznaja da ste nekome pomogli. Često smo mi poslednja slamka spasa ljudima koji nemaju drugi način da zaštite svoja prava. Kao što kaže latinska izreka, nepoznavanje prava škodi. Mi smo tu da svim građanima omogućimo pristup sudu i pravo na pravično suđenje, da ne ostanu uskraćeni za neko pravo zbog nepoznavanja propisa.

Na koji način je organizovan rad Centra?
– Centar postoji već 15 godina, a sa radom je zvanično otpočeo u julu 2009. godine. Sjedište Centra je u Banjaluci, a postoje još četiri sektora sa sjedištima u Trebinju, Istočnom Sarajevu, Bijeljini i Doboju, odnosno u gradovima u kojima se nalaze sjedišta okružnih sudova. Takođe, svaki od Sektora ima tzv. Uredovne dane u svim opštinama u kojima postoje Osnovni sudovi u Republici Srpskoj, stoga je besplatna pravna pomoć dostupna svim građanima Republike Srpske. Uredovni dani funkcionišu na način da zaposleni Centra jednom mjesečno dolaze u dolje navedene jedinice lokalne samouprave, te pružaju besplatnu pravnu pomoć licima sa tih područja. Takođe, važno je naglasiti da u svim ostalim jedinicama lokalne samouprave, u kojima Centar neposredno ne pruža besplatnu pravnu pomoć, a shodno navedenoj Odluci Vlade Republike Srpske, građani se mogu obratiti službama opštinske pravne pomoći koje su dužne da zaprime zahtjeve građana za besplatnu pravnu pomoć, te ih sa pratećom dokumentacijom proslijede najbližoj kancelariji Centra.

Tokom dosadašnjeg rada Centar je uspostavio standarde i mehanizme za kvalitetno pružanje besplatne pravne pomoći, sve u cilju zaštite prava i na zakonu zasnovanih interesa lica iz socijalno ugroženih kategorija

Ko može da ostvari pravo na besplatnu pravnu pomoć?
– Prvi korak da bi građanin ostvario pravo na besplatnu pravnu pomoć je da se obrati Centru neposredno ili elektronski. Određene oblike besplatne pravne pomoći mogu ostvariti svi građani, bez ispunjavanja bilo kakvih kriterijuma. Tako su svim građanima dostupni pravo na opšte obavještenje o pravima i obavezama, pravni savjet i pomoć u popunjavanju obrazaca, sačinjavanje svih vrsta pismena i pravni savjet elektronskim putem kao opšte obavještenje o pravima i obavezama. Pravo na besplatnu pravnu pomoć koja se odnosi na zastupanja pred nadležnim sudovima mogu ostvariti fizička lica po finansijskom kriterijumu, kriterijumu ličnog svojstva ili statusa pred nadležnim organom, kriterijumu očigledne osnovanosti i kriterijumu obaveznosti po posebnom zakonu i međunarodnim konvencijama koje obavezuju BiH. Prema kriterijumu ličnog svojstva ili statusa pravo na besplatnu pravnu pomoć imaju djeca u postupku ostvarivanja prava na zakonsko izdržavanje i djeca o čijim se pravima, obavezama ili interesima odlučuje u postupku pred sudom, djeca bez roditeljskog staranja, članovi porodica poginulih i nestalih boraca, demobilisani borci VRS, te korisnici novčane pomoći u skladu sa propisima kojim se uređuje oblast socijalne zaštite, žrtvi nasilja u porodici, lica sa invaliditetom. Takođe, to su lica sa četvoro ili više djece dok su djeca na redovnom školovanju. Prema finansijskom kriterijumu visina primanja svih članova domaćinstva ne smije biti veća od prosječne neto plate u Republici Srpskoj za prethodnu fiskalnu godinu, a u porodicama sa pet ili više članova prihod ne smije u zbiru biti veći od dvije prosječne neto plate u Republici Srpskoj za prethodnu fiskalnu godinu.

Da li građani koje zastupa Centar imaju bilo kakvih troškova nakon okončanja sudskog postupka u kojem ih zastupa Centar i šta se događa nakon pravosnažnosti istog?
– Važno je istaći da su stranke, pored besplatnog zastupanja, oslobođene plaćanja sudskih i administrativnih taksi. Takođe, besplatne su sve pravne radnje koje preduzima Centar. Međutim, postoje stvari koje ipak padaju na teret stranke. Recimo, u slučaju da se tokom postupka pojavi potreba za vještačenjem, koje ne spada u pravne radnje, već je u pitanju sredstvo dokazivanja, angažovanje vještaka i troškovi vještačenja je trošak koje snosi stranka. Sudski troškovi takođe mogu da naprave zabunu. O njima se odlučuje na kraju kad sud donese presudu. Stranka koju zastupa Centar, a koja je uspjela u sudskom sporu, je dužna da te troškove naplati od strane koja je izgubila spor i uplati u korist budžeta Republike Srpske. Jednostavno, stranka je dobila besplatno zastupanje i nije imala nikakvih izdataka po pitanju sudskih troškova. Na kraju, ukoliko stranka koju zastupamo izgubi spor, dužna je da plati sudske troškove drugoj strani.

Važno je istaći da su stranke, pored besplatnog zastupanja, oslobođene plaćanja sudskih i administrativnih taksi

Koliko stranaka do sada je pružena besplatna pravna pomoć i koliko predmeta je obrađeno?
– Od osnivanja Centra do danas na godišnjem nivou se za besplatnu pravu pomoć obrati u prosjeku šest do sedam hiljada lica. Najveći broj odnosio na usmene i pismene pravne savjete, opšte informacije o pravima i obavezama, kao i pravu na pravnu pomoć u popunjavanju obrazaca. Značajan dio se odnosio zastupanje pred sudovima, odnosno njih oko 600 godišnje, od čega se najviše predmeta odnosilo na zastupanje u parničnom postupku, a ostalo su zastupanja u izvršnom postupku, zastupanje u upravnom sporu, te u vanparničnom postupku. Od osnivanja Centra u radu je bilo više od 9.000 predmeta. Što se tiče strukture predmeta, najveći broj zastupanja na sudovima je iz građanskih parnica iz oblasti porodičnog prava. Prvenstveno je u pitanju postupak razvoda braka i postupci proistekli iz istog kao što su izmjena odluke o povjeravanju i izdržavanju djece i utvrđivanje bračne stečevine. Takođe, veliki broj sudskih postupaka se odnosi na sporove povodom prava i obaveza iz radnih odnosa, te po osnovu dugovanja i naknada šteta, kao i upravnih sporova. U izvršnim postupcima dominiraju izvršenja pravosnažnih sudskih odluka u postupcima izdržavanja. Pored parničnih i izvršnih predmeta imao i veliki broj upravnih sporova.
Na kraju, iskreno bih pohvalio sve zaposlene u Centru, jer svakodnevno ulažu ogromne napore u zaštiti prava i interesa građana Republike Srpske i pozvao bih građane da se obrate Centru ukoliko imaju određenu spornu pravnu situaciju, je pokrivamo cijelu teritoriju RS.

ROKOVI
Koliko dugo se čeka od podnošenja zahtjeva do odobravanja i ostvarivanja prava na besplatnu pravnu pomoć?
– O pravu na besplatnu pravnu pomoć odlučuje direktor Centra rješenjem bez odgađanja, a najkasnije u roku od 15 dana od dana podnošenja zahtjeva. U praksi taj rok obično je tri do pet dana, zavisno od činjenice koji oblik pravne pomoći građani zahtijevaju, budući da za određene vidove besplatne pravne pomoći trebaju biti dostavljeni dokazi o ispunjavanju uslova propisanih zakonom.