Dražen Vrhovac: Ljudi su najvažniji resurs

Kao neko ko se usavršavao u oblasti upravljanja ljudskim resursima, cijeni kvalitetno radno okruženje i pouzdane saradnike. A IRB vidi kao pouzdanog saradnika domaće privrede, sa zadatkom da joj učini dostupnim što je moguće više kvalitetnih i jeftinih kreditnih sredstava

razgovarao MARKO ŠIKULJAK      foto Aleksandar ARSENOVIĆ

Finansijsku instituciju na čijem čelu je od januara ove godine, Dražen Vrhovac doživljava kao “bajpas” između privrede u Republici Srpskoj i Vlade, a tvrdi da se poseban značaj Investiciono razvojne banke RS pokazuje i vidi u kriznim situacijama. Profit ne može biti glavni cilj IRB, već podrška privredi i takav stav je zauzet od kako je kriza izazvana koronom neizbježan dio svakog razgovora. Tako smo započeli i ovaj, interesujući se šta je od planova rukovodstva IRB poremetila pandemija.
– Kovid je poremetio naše planove o prvoj investicionoj konferenciji na temu pravaca razvoja domaće privrede. Htjeli smo u decembru da okupimo eminentna imena iz regije i Evrope, kako bi analizirali naše prednosti i mane, a kroz zaključke dali prijedloge zvaničnoj ekonomskoj politici RS, dok bi IRB kreirala kreditne linije za privrednike koji žele da prate te pravce razvoja. Zbog pandemije, konferencija je odgođena, ali se nadam da nećemo dugo čekati održavanje.

Takođe, od nove godine planiramo otvaranje regionalnih predstavništvo IRB u Prijedoru, Bijeljini i Trebinju, a sa nama dolazi i Garantni fond, koji je svojim radom vezan za IRB. Na taj način želimo da budemo dostupni širom RS. Bio nam je plan da obiđemo sve gradove i većinu opština, kako bi na javnim skupovima predstavili naše proizvode i način kako najbrže doći do njih, jer su trenutno najkvalitetnija i najjeftinija finansijska sredstva kod nas. Mi smo smanjili kamate stope za sve kreditne linije prema privredi na 0,5 odsto, što nema niko u okruženju. Išli smo na uštrb naših prihoda, ali želimo da podstaknemo privredu kako bi više novca ostalo za povećanje plata i zapošljavanje.

Odavno smo poznati i kao regulatori kamata na tržištu. Kada smo ponudili povoljnije stambene kredite, sve poslovne banke su smanjile kamate

Kao poslanik u Narodnoj skupštini, učestvovali ste u kreiranju Ekonomske politike RS za 2021. godinu. Donesen je cijeli set mjera. Šta posebno izdvajate?
– Na osnovu glavnih ciljeva Vlade RS i potreba ključnih partnera donesen je set ekonomskih mjera na godišnjem nivou za trogodišnji period. Prethodno su identifikovane ključne prepreke za konkurentnost i inkluzivni rast privrede Republike Srpske. Riječ je o složenim i opsežnim višegodišnjim reformskim procesima. Obzirom da je riječ o procesima, izdvojio bi samo mjere koje se tiču Investiciono razvojne banke RS. Ove godine je donesen Zakon o faktoringu, sa ciljem uređenje faktoringa kao nebankarske finansijske usluge, radi obezbjeđenja veće dostupnosti finansijskih sredstava malim i srednjim preduzećima putem otkupa nedospjelih kratkoročnih novčanih potraživanja.

Tako je omogućeno IRB da se bavi faktoringom, a njen rad u toj oblasti kontroliše Komisija za hartije od vrijednosti RS. Takođe, IRB je zadužena i za podršku realizacije investicionih projekata u svrhu podsticanja inovativnosti, primjene novih tehnologija, zapošljavanja i jačanja konkurentnosti privrede. Vlada RS će u tu svrhu obezbijediti podsticaje u minimalnom iznosu od dese miliona KM a IRB kreditnu podršku za ulaganje u nove tehnologije u iznosu od dvadeset miliona.

Obični građani vjerovatno imaju prvu asocijaciju na IRB kroz stambene kredite, ali to nije jedini način na koji vi pozitivno utičete na prilike u RS?
– Da, djelujemo na više polja, ne samo kroz plasmane privredi i stanovništvu, već i kroz kreiranje ekonomskih politika i investicionih procesa, a odavno smo poznati i kao regulatori kamata na tržištu. Ako se sjećate, banke su plasirale stambene kredite po osam odsto i više. Kad se IRB pojavio sa svojim stambenim kreditima, njihove kamate su u roku od tri mjeseca pale na šest odsto. Mi smo nastavili sa sniženjem kamatnih stopa i plasiramo kredite po samo tri odsto, a poslovne banke nas prate. Sve su to načini na koje IRB može da djeluje svojim resursima, a sve to ide u korist građana i privrede. Stambeni krediti IRB su najtraženiji na tržištu jer su naši rokovi 25 godina, a kamate fiksne, što je prednost kad mladi bračni parovi planiraju svoju budućnost i znaju da će prva rata biti jednaka zadnjoj. Što se tiče privrede, osim niskih kamata prednost su dugački rokovi otplate. Nudimo grejs period od dvije godine i deset godina otplate, što je kvalitetan period koji rasterećuje privredu.

Koliko zahtjeva je finansirano u 2020. godini i koliko je sredstava plasirano?
– Planom rada za 2020. godinu bio je predviđen plasman od 110 miliona KM. Ali, pandemija je stavila nove zadatke pred IRB. Banka je djelovala kontraciklično u odnosu na negativna kretanja prouzrokovana pandemijom i uticala je na održavanje likvidnosti privrednih subjekata. Pored redovnog plasmana sredstava, IRB je preduzela čitav niz mjera koje su rezultovale sa skoro 50 odsto većim plasmanom u odnosu na planirani. U toku 2020. godine IRB je ukupno plasirala 187,1 milion KM putem 1.028 zahtjeva. Od navedenog iznosa 162,2 miliona KM i 1.003 zahtjeva plasirano je na kreditnoj osnovi, 23,5 miliona KM (7 emisija) putem plasmana u hartijama od vrijednosti, dok je sa 1,4 miliona KM bespovratnih sredstava iz Finansijskog mehanizma podržano 18 lokalnih razvojnih projekata širom Republike Srpske. Na ovaj način ukupna plan plasmana sredstava za ovu godinu premašen je za oko 30 odsto, dok je na kreditnoj osnovi plasirano za oko 50 odsto više sredstava nego što je planirano.

Stambeni krediti IRB čine oko 40 odsto ukupnih kredita odobrenih za ove namjene na bankarskom tržištu RS, što govori o njihovoj atraktivnosti i značaju

IRB je, takođe ponio dio tereta krize, dodatnim subvencionisanjem kamatnih stopa. Koje mjere ste sve preduzeli da pomognete privredi?
– U cilju sprečavanja negativnih posljedica pandemije na privredu RS, IRB je preduzela brojne mjere, kojima smo preuzeli dio finansijskog tereta privrede, što znači da su navedene mjere dovele do manjih prihoda po osnovu glavnice i kamate u ovoj godini. Smanjili smo izlazne kamatne stope na 0,5 odsto za pravna lica i preduzetnike čija je kamatna stopa preko pet odsto, a Pravilima plasmana sredstava po kreditnim linijama koja su usvojena u martu, izlazna kamatna stopa IRB, za sve buduće korisnike će biti 0,5 odsto. Uveli smo moratorijum na otplatu glavnice i kamate od dva do tri mjeseca, zavisno od statusa pravnog lica, omogućili produženje grejs perioda u otplati do 24 mjeseca za pravna lica i preduzetnike, a zatim i omogućili produženje roka otplate do 60 mjeseci za korisnike kojima su sredstva plasirana na osnovu Pravila plasmana sredstava po kreditnim linijama. Takođe, tu je mogućnost uvođenja grejs perioda ili moratorijuma u otplati kredita od tri do šest mjeseci za fizička lica, uz produženje roka otplate za isti period.

Posebna kreditna linija usmjerena je na podršku malom i srednjem preduzetništvu. Imate li evidenciju koliko je zahvaljujući kreditima i olakšicama IRB sačuvano radnih mjesta i zaposleno novih radnika?
– Jedan od osnovnih ciljeva u radu Banke je i podrška domaćoj zaposlenosti. Shodno tome u dosadašnjem periodu, plasmanima IRB, prema izjavama korisnika kreditnih sredstava, omogućeno je očuvanje oko 55 hiljada postojećih te otvaranje oko 5,5 hiljada novih radnih mjesta. Pozitivni doprinos IRB u održavanju domaće zaposlenosti najbolje potvrđuje činjenica da gotovo petina ukupnog broja zaposlenih u Republici Srpskoj čine upravo očuvana i novootvorena radna mjesta podržana plasmanima IRB.

Koliko je kroz stambene kredite plasirano novca prema stanovništvu?
– Putem stambenih kredita, IRB je do kraja 2020. godine plasirala ukupno 618,4 miliona KM čime je omogućeno rješavanje stambenog pitanja za oko 12.700 korisnika kredita i članova njihovih porodica. Od navedenog iznosa, 613 miliona KM ili 12.600 zahtjeva, realizovano je iz sredstava Fonda stanovanja Republike Srpske, dok je preostalih 5,3 miliona KM obezbijeđeno putem kreditnog aranžmana sa Razvojnom bankom Savjeta Evrope (CEB). Sprečavanje odliva mladih i stručnih kadrova, briga o socijalnim i grupama od posebnog interesa za RS, te poboljšanje njihovog životnog standarda, glavne su odrednice kojim se IRB rukovodila u dizajniranju ovih kreditnih proizvoda. Atraktivnost i značaj stambenih kredita IRB na domaćem bankarskom tržištu pokazuje i njihovo učešće u ukupnim kreditima bankarskog sektora RS odobrenih za ove namjene, a iznosi oko 40 odsto.

Koje aktivnosti se provode na upravljanju nekretninama i kolika su potraživanja RS u inostranstvu?
– Fond za upravljanje nekretninama i potraživanjima ostvario je značajna sredstva od prodaje nekretnina, naplate zakupa i potraživanja – 6.482.206 KM, te 5.881.000 USD u Iračkim obveznicama na koje do dana dospjeća ostvaruje kamate koje se isplaćuju u polugodišnjim anuitetima. Ostvarena sredstva prenose se Odlukom Vlade RS u Fond za razvoj i zapošljavanje RS za finansiranje razvojnih projekata.

Prema popunjenim tabelama pasivnog podbilansa, kao i podacima i dokumentaciji koju je Fond prikupio od pravnih sljednika privatizovanih preduzeća, Fond je formirao bazu podataka o nekretninama koje se nalaze van prostora RS i prema istom registru Fond u ovom momentu ima podatke za 229 nekretnina (najvećim dijelom poslovni prostori-kancelarije, skladišta, prodavnice, servisi i odmarališta). Trenutno je nemoguće dati procjenu vrijednosti ovih objekata, jer za mnoge od njih nedostaje dokumentacija o vlasništvu.

Pozitivni doprinos u održavanju domaće zaposlenosti najbolje potvrđuje činjenica da gotovo petina ukupnog broja zaposlenih u Republici Srpskoj čine upravo očuvana i novootvorena radna mjesta podržana plasmanima IRB

Značajna je i saradnja sa međunarodnim finansijskim institucijama i fondovima.
– U prethodnom periodu IRB je postigla zavidan stepen afirmacije i na međunarodnom planu. Naime, uspješno su okončani aranžmani sa Svjetskom bankom, Evropskom investicionom bankom te Razvojnom bankom Savjeta Evrope. Takođe, s ciljem unapređenja znanja, razmjene iskustava i informacija sa ostalim članicama te praćenjem aktivnosti od interesa, Banka je postala i članica Evropskog udruženja javnih banaka, a ima uspostavljenu i bilateralnu saradnju sa institucijama sličnog tipa iz zemalja okruženja. Takođe, u junu 2019. pristupila je inicijativi Regionalne saradnje nacionalnih razvojnih institucija i multilateralnih razvojnih banaka, koja ima za cilj dalju promociju razvoja nacionalnih ekonomija i prevazilaženje postojećih strukturalnih izazova u regiji jugoistočne Evrope, sa fokusom na unapređenju transportnih, energetskih, infrastrukturnih i telekomunikacionih veza između susjednih zemalja. Pokretač navedene inicijative je Razvojna banka Bugarske.

Dakle, na bazi svojih dosadašnjih aktivnosti na međunarodnom planu može se reći da je Banka u potpunosti spremna da odgovori zahtjevima i potrebama domaće privrede za dodatnim izvorima finansiranja. Tako su s ciljem obezbjeđenja dodatnih sredstava preduzećima, čije je poslovanje pogođeno negativnih efektima pandemije, tokom 2020. godine aktivno vođeni pregovori sa Svjetskom bankom oko novog aranžmana za ovu kategoriju korisnika u iznosu od oko 40 miliona KM. Operativnost navedenih sredstava za krajnje korisnike očekuje se u prvoj polovini naredne godine.

Koliko IRB utiče na ravnomjeran regionalni razvoj u RS?
– Poseban akcenat u plasmanu kreditnih sredstava IRB odnosi se na razvoj opština koje spadaju u kategorije nerazvijenih i izrazito nerazvijenih jedinica lokalne samouprave. U prethodnom periodu svi projekti koji su se realizovali na području opština koje spadaju u jednu od ove dvije kategorije, stimulisani su kroz umanjenje osnovne kamatne stope. Ukupni kreditni plasmani IRB u navedena područja u dosadašnjem periodu iznose oko 200 miliona KM, a što korespondira sa nivoom ekonomske aktivnosti i brojem stanovnika u istima. Pored umanjenja osnovne kamatne stope od 0,6 procentnih poena, korisnicima koji stambeno pitanje rješavaju na području nerazvijenih i izrazito nerazvijenih područja bitno je naglasiti i da se osnovna kamatna stopa umanjuje za 0,5 odsto opštinama iz ovih kategorija koja sredstva koriste iz KL za jedinice lokalne samouprave, a koja su im dostupna za finansiranje infrastrukturnih projekata, refinansiranje te plaćanje obaveza. Takođe, pored kreditnih plasmana, sredstva za razvoj navedenih područja dostupna su i putem plasmana u hartije od vrijednosti, a mogu da apliciraju i na javne pozive za dodjelu bespovratnih sredstava iz Finansijskog mehanizma te na taj način finansiraju neki od razvojnih prioriteta.

Prijedor, iz kojeg dolazite, ima velike privredne potencijale. Šta bi ste kao stručnjak iz oblasti ekonomije predložili kao prioritetne razvojne ciljeve?
– Prijedor je industrijski i rudarski grad. Nakon rata je stalo skoro sve, osim rudnika iz kog se nastavila eksploatacija. Iskreno se nadam i da će se ponovo pokrenuti kopovi Ljubija i Tomašica, koji su radili prije rata, što bi produžilo vijek rudarenja u gradu. Svakako je prioritet za Prijedor izgradnja autoputa koji bi ga spojio sa Novim Gradom i Banjalukom, te dalje ka Srbiji, kao i brza cesta prema Kozarskoj Dubici. To su preduslovi da se razvija privreda, a drugi je nastavak izgradnje industrijskih zona u Prijedoru. One bi bile atraktivne upravo zbog tog položaja i saobraćane povezanosti. Mislim da bi to privuklo brojne investitore, koji bi otvarali proizvodne pogone i distributivne centre. Identifikovano je pet lokacija za stvaranje industrijskih zona, što su pohvalili i domaći privrednici. U toku je aktivnost oko formiranja fonda za privrednike grada Prijedora, za koji će Vlada RS izdvojiti deset, a Grad Prijedor dva miliona maraka. Tih 12 miliona početnog kapitala će se dodjeljivati uglavnom kao grant sredstva za zapošljavanje, ulaganja i poboljšanje konkurentnosti na tržištu.

Kao ekonomista specijalizovali ste se za ljudske resurse, šta vas je privuklo u tome, a koliko vam koristi u poslu?
– Kroz fakultet, postdiplomske i doktorske studije sam ostao u jednoj temi, a to je upravljanje ljudskim resursima. U vrijeme kad me je zainteresovala ta tema, nije bila posebno obrađivana kao danas. Danas svaka ozbiljna firma ima odjeljenje za upravljanje ljudskim resursima, jer se zna koliko je to bitno. Ljudi čine firmu, biznis i ako ne izaberete prave ljude koji će raditi za vas, nećete uspjeti ni u poslu. Kada sam pisao radove, bilo je teško naći literature na srpskom jeziku. Ponešto se moglo nabaviti u Hrvatskoj, ostalo uglavnom na engleskom. Imao sam sreće da imam dobre profesore, koji su me primjetili, podsticali i motivisali. Magistrirao sam na temi upravljanja ljudskim resursima u poštanskom sistemu Republike Srpske, pošto sam tada radio u Poštama Srpske, gdje sam prošao sistem od šaltera do pomoćnika direktora, i imao sam namjeru da doprinesem razvoju tog sistema. U doktorskom radu sam se bavio javnim preduzećima RS, sa osvrtom na prijedorsku regiju, jer sam želio doći do podataka o tome kakav je ljudski potencijal u regiji i u kom pravcu možemo pokrenuti privredu, s obzirom na taj potencijal.

PRINCIP
Volim rad sa ljudima. Moj princip kad biram saradnike jeste da neko mora biti dobar čovjek. Nakon toga se stiču znanja i iskustvo, sarađuje sa kolegama bez sujete. Taj sistem sam provjerio i kroz Poštu, i kroz Fond PIO gdje sam bio rukovodilac osam godina, a moja jedinica je sedam godina bila najbolja u okviru Fonda. Vjerujem da su to bile preporuke za IRB, kao jednu od najvažnijih institucija RS. Sistemi u kojima sam radio su veoma različiti. To mi je u početku bio problem, ali volim izazove. Volim rad u dinamičnom okruženju, stalno raditi na sebi i učiti nešto novo. Moja vrlina jeste da se brzo uklopim, posvećujem pažnju dobrim međuljudskim odnosima, jer ih smatram preduslovom za dobre rezultate.

AKADEMSKA KARIJERA
Nakon doktorata stekao sam zvanje docenta. Trenutno ima dosta poziva za predavanja, ali nemam vremena, iako volim rad sa studentima. Radio sam dvije godine na Visokoj školi u Prijedoru, ali je uz ovaj tempo nemoguće odvojiti vrijeme za to. Naravno da planiram u nekom period života povratak radu na fakultetu. Uživao sam na predavanjima, studenti su ostajali duže i da su me u ocjenjivanju isticali kao profesora koji najbolje prenosi znanje, što mi je velika satisfakcija. Za sad zbog obaveza nisam mogao da nastavim sa predavanjima, ali ubijeđen sam da ću se u budućnosti vratiti na fakultet.

BILIJAR
Energiju mi daje vrijeme provedeno sa porodicom i vodim računa da što manje trpi zbog mog posla. Kad imam viška slobodnog vremena, onda je moj izbor bilijar. Moja strast već 30 godina. Imam pregršt pehara, a osvojio sam i prvo prvenstvo RS u bilijaru 1998. godine. I danas imam svoj bilijar klub u kome su odlični uslovi za igranje, sa opremom koja se koristi na svjetskim prvenstvima. Bilijar je igra inteligencije, jer je nemoguće izbrojati koliko kombinacija ima tokom igre. A igra se u specifičnim okolnostima, u pabu ili klubu, atmosfera je opuštena, čovjek može da se rastereti, da ne razmišlja o drugim stvarima. Jednostavno opušta, unese te u igru, posvetiš se tome. Poslije bilijarske večeri ja sam opušten i pun energije za dalje. A sa druge strane, kroz takmičenja sam upoznao mnogo ljudi širom regiona i ta poznanstva su veliko bogatstvo.