SRĐAN TODOROVIĆ: Energetska efikasnost čuva stabilnost sistema

Povećanjem energetske efikasnosti štedi se i novac krajnjih korisnika, koji ta sredstava mogu iskoristiti u druge svrhe. Takođe, energetska sigurnost se povećava, jer se ukupna potreba za energijom smanjuje

razgovarala SVJETLANA IVANOVIĆ foto Aleksandar ARSENOVIĆ

Praćenje, uticaj, prevencija klimatskih promjena, smanjenje zagađenja životne sredine, održiva upotreba prirodnih resursa, zaštita ugroženih vrsta, promjena svijesti, ekološko vaspitanje i obrazovanje, zadaci su koji se nameću kao naša neodloživa obaveza da bismo omogućili i generacijama iza nas da uživaju blagodeti prirode.
– Kao glavni cilj konvencije UN o klimatskim promjenama, određeno je zadržavanje povećanja globalne prosječne temperature znatno ispod dva stepena po Celzijusu u odnosu na referentni period. Sve države potpisnice konvencije dužne su da donesu svoje petogodišnje nacionalne planove za emisije gasova staklene bašte. Namjera je da borba protiv klimatskih promjena postane centralno pitanje i obaveza svake zemlje, što bi podstaklo države na dalju saradnju kako bi ostvarile što brže i bolje rezultate, kaže, direktor Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, Srđan Todorović.

Kroz prethodne godine uspjeli smo da izgradimo kapacitete unutar Fonda za realizaciju međunarodnih projekata i dobijemo sve potrebne reference i akreditacije za implementaciju međunarodnih sredstava

Nezaobilazne teme su povećanje energetske efikasnosti, učešće obnovljivih izvora u potrošnji energije i smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte.
– Energetska efikasnost (EE) je najisplativiji način za štednju energije i smanjenje emisije stakleničkih gasova, tako da bi povećanje energetske efikasnosti trebalo biti u centru energetske i ekološke politike zemlje. Ulaganje u energetsku efikasnost daje proporcionalno najveće rezultate u smanjenju zagađenja, odnosno očuvanju zdravije životne sredine. Zbog toga je aspekt povećanja efikasnosti energije koja se troši u prvom planu u politikama institucija Republike Srpske pa tako i Fonda. Osim toga, povećanjem energetske efikasnosti štedi se i novac krajnjih korisnika, koji ta sredstava mogu iskoristiti u druge svrhe. Takođe, energetska sigurnost se povećava, jer se ukupna potreba za energijom smanjuje. Naravno, da bi imali energetsku sigurnost potrebno je, pored smanjenja potrošnje energije, povećati proizvodnju, posebno iz obnovljivih izvora. Jer, ulaganje u energetsku efikasnost ipak ima svoje limite, a izvori potrošnje energije se stalno proširuju i povećavaju. Dakle, to su dva kompatibilna procesa koji doprinose istom cilju – zaštiti životne sredine!
Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS ima ključnu ulogu u energetskoj tranziciji Republike Srpske, s fokusom na povećanje energetske efikasnosti i prelazak na cirkularnu ekonomiju. Njihov rad potvrđuje uspješna implementacija međunarodnih projekata, čime se postavljaju temelji za održiv razvoj i ekološki prihvatljive inicijative u budućnosti. Fond je kroz dosadašnji rad izgradio kapacitete zahvaljujući kojima je postao kredibilan partner međunarodnim partnerima, čime je zavrijedio da samostalni implementira sredstva koja oni plasiraju na ovo područje.

Todorović iznosi podatke da su u protekloj godini, brojni projekti uključivali sufinansiranje energetske obnove stambenih objekata, podršku malim i srednjim preduzećima, ali i infrastrukturne projekte za bolje upravljanje otpadom i poboljšanje kvaliteta vode u lokalnim zajednicama. Posebna pažnja posvećena je i javnim ustanovama, poput škola, vrtića i zdravstvenih centara, kroz programe sanacije objekata uz podršku međunarodnih partnera poput UNDP-a i Evropske banke za obnovu i razvoj.
– Kad je riječ o javnim pozivima, Fond je u protekloj godini bio prilično aktivan, imali smo tri javna poziva, od kojih su dva bila orijentisana na oblast energetske efikasnosti, a jedan na projekte u oblasti zaštite voda i oblasti integrisanog upravljanja otpadom u Republici Srpskoj. Pozivi koji su vezani za energetsku efikasnost finansirani su sredstvima iz paketa podrške Evropske unije budžetu Republike Srpske i FBiH. Jedan dio sredstava je implementiran početkom 2024. u iznosu od 8,2 miliona konvertibilnih maraka. Fond je tada proveo dva javna poziva, prvi je bio namijenjen za sufinansiranja projekata energetske efikasnosti za fizička lica, odnosno vlasnike individualnih stambenih objekata koji su dobijali sredstva za investiranje u energetsku obnovu svojih objekata, zamjenu sistema grijanja energetski efikasnim sistemima. Kroz taj poziv građanima RS je bilo na raspolaganju oko šest miliona maraka, i oko 1200 građana Republike Srpske ostvarilo je ovu mogućnost.

Više od 50 malih, srednjih i mikro preduzeća ostvarilo je mogućnost da dobiju sredstva do 50.000 KM za investiranje u energetsku obnovu ili efikasnije sisteme grijanja te izgradnju solarnih panela za potrošnju u okviru svojih poslovnih objekata

Drugi poziv je bio orijentisan za mala i srednja mikro preduzeća u Republike Srpske, i kroz njega je plasirano oko 2,3 miliona maraka. Nešto više od 50 ih je ostvarilo mogućnost da dobiju sredstva u iznosu do 50.000 KM za investiranje u energetsku obnovu ili efikasnije sisteme grijanja ili izgradnju solarnih panela za potrošnju u okviru svojih poslovnih objekata. Ove aktivnosti smo nastavili i tokom godine, kroz realizaciju oko dva miliona maraka za individualne stambene objekte, dok je za mala i mikro preduzeća izdvojeno milion maraka. Moram da kažem da je ogromno interesovanje prije svega građana Republike Srpske da ulažu u mjere energetske efikasnosti i spremnost da investiraju i svoj dio sredstava, obzirom da se projekti sufinansiraju do 50 odsto ukupnih sredstava.

Kolika je zainteresovanost građana?
– Na prvom javnom pozivu u januaru se prijavilo duplo više od mogućeg broja finansiranih projekata, kao i u drugom pozivu u avgustu. Postoji velika potreba da se podrže projekti povećanja energetske efikasnosti u individualnim stamenim objektima. To će Fondu raditi i u tekućoj godini, vjerujem uz podršku donatora, to je u prošloj godini bila EU, a vjerujem da ćemo uspjeti u ovoj da obezbijedimo dio sredstava i od drugih donatora, uz dio kojima Fond bude raspolagao u okviru svojih redovnih prihoda. Ovaj projekat je bio veoma interesantan građanima i pokazao se kao dobar potencijal za investicije, jer je kroz ove projekte lani investirano preko 20 miliona maraka, što u značajnoj mjeri popravlja energetsku efikasnost u RS. Značajno je reći da u pogledu zahtjeva energetske efikasnosti koje nam postavlja EU, nama predstoje ozbiljni koraci kako bi postigli sve tražene parametre, ali s druge strane je značajno i da EU kao donator obezbjeđuje dio sredstava da bi mi te korake prošli lakše i sa manje troškova. Bitno je da je ta podrška orijentisana prema građanima Republike Srpske, kako bi lakše prošli kroz energetsku tranziciju. Građani su mogli da završe utopljavanje objekta, a to podrazumijeva izolaciju zidova, podova i krovova, zatim su tu zamjena stolarije energijski efikasnom stolarijom, projekti zamjene sistema grijanja, prelaska sa neobnovljivih na obnovljive izvore energije… Oni građani koji se grijali na drvo ili ugalj, ukoliko su investirali u sisteme grijanja, kao što su, na primjer, toplotne pumpe, pelet ili slično, mogli su da dobiju 50 odsto sredstava za takav projekat. Isto tako je obezbijeđena mogućnost da dobiju do polovine sredstava ukoliko su investirali u izgradnju solarnih panela u okviru svojih objekata za vlastitu potrošnju i na taj način smanjuje se utrošak električne energije iz neobnovljivih izvora na u korist obnovljivih izvora energije.

Spomenuli ste projekat zaštite voda i upravljanja otpadom, o čemu se konkretno radi?
– U 2024. je proveden i javni poziv vezan za oblast zaštite voda i oblast upravljanja otpadom, to su redovni javni pozivi koji Fond finansira iz sredstava koja prikupi od zagađivača životne sredine, u ovom slučaju zagađivača voda i zagađivača koji opterećuju životnu sredinu ambalažom i ambalažnim otpadom. Kroz taj poziv je implementirano oko 2,9 miliona maraka u dvije oblasti. U pitanju su razvoj sistema integrisanog upravljanja ambalažnim otpadom u jedinicama lokalne samouprave i oblast zaštite voda. U najvećoj mjeri to su projekti lokalnih zajednica, odnosno opština i komunalnih preduzeća, obzirom da su opštine i po zakonu obavezne za uspostavu sistema upravljanja otpadom. I tu se radilo u najvećoj mjeri o infrastrukturnim projektima, što podrazumijeva nabavku opreme i popravljanje infrastrukture za bolji obuhvat sakupljanja otpada u lokalnim zajednicama i povećavanje razdvajanja korisnih količina otpada iz ukupnog otpada.

Zajedno sa EBRD aplicirali smo za donatorska sredstva kod investicionog okvira za Zapadni Balkan u iznosu od 20 miliona eura koji bi trebao da bude orijentisan na izgradnju ili dogradnju regionalnih deponija u Doboju, Zvorniku i Trebinju

I druga oblast zaštite voda koja se odnosila na zaštitu izvorišta, odnosno izradu projektne dokumentacije i samu fizičku zaštitu izvorišta kao i ugradnju prečistača i poboljšanje kvaliteta pitke vode u lokalnim zajednicama. U ovoj oblasti u najvećoj mjeri nosioci su bile opštine i lokalni vodovodi kao nadležni za ove poslove u lokalnim zajednicama. Tako smo u protekloj godini imali četiri javna poziva kroz koja je Fond implementirao sredstva iz vlastitih izvora, ali i sredstva dobijena od međunarodnih donatora.

Osim za građane i privredne subjekte, postoje projekti za javni sektor?
– Postoje i dva projekta koja su orijentisana na javni sektor, koji se provode u saradnji sa razvojnim programom Ujedinjenih nacija u BiH i iz sredstava zelenog klimatskog fonda. Zajedno sa našim sredstvima, kroz ovaj projekat je sanirano 17 javnih objekata, ukupne vrijednosti nešto više od 10 miliona konvertibilnih maraka. U pitanju je sanacija u najvećoj mjeri objekata u oblasti zdravstva i oblasti obrazovanja, u fokusu su bile škole, vrtići i zdravstvene ustanove. Uspjeli smo da obezbijedimo značajan nivo investicija i saniramo te objekte u koje nije ulagano preko 50 godina Takođe, i taj projekat se nastavlja u ovoj godini. Drugi projekat Fond provodi sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj, a radi se o investicijama u obnovu javnih objekata. Taj dugoročni aranžman koji Fond ima sa EBRD-om sastoji se iz kreditnog aranžmana i granta Evropske unije, te sredstava Fonda. Kroz taj projekat biće obnovljeno pet javnih objekata u Republici Srpskoj, a plan je da se kroz projekat sa EBRD-om u narednoj godini urade mjere još na deset objekata, odnosno ukupno 15. S obzirom da postoji jedan značajan dio javnih objekata koji treba energetsku obnovu, mi nastavljamo razgovore sa EBRD i drugim donatorima da bi se ovaj program nastavio. Takođe, mi smo u ovoj godini zajedno sa EBRD aplicirali za donatorska sredstva kod investicionog okvira za Zapadni Balkan u iznosu od 20 miliona eura koji bi trebao da bude orijentisan na izgradnju ili dogradnju regionalnih deponija u Doboju, Zvorniku i Trebinju. Ukoliko sredstva budu odobrena, ona će vjerovatno biti povećana kreditnim sredstvima EBRD. Namjera nam je da zajedno sa lokalnim zajednicama pokušamo u potpunosti staviti u funkciju sanitarne regionalne deponije tako da zaokružimo upravljanje otpadom.

Kakva je uloga Fonda u energijskoj tranziciji pred kojom se nalazi Republika Srpska?
– Mi naravno imamo obaveze kao društvo u oblasti energijske tranzicije i to je proces koji mnogo košta i traje, dakle ne može se završiti preko noći i ne možemo ga završiti sam. Značajno je da smo mi kao Republika uspostavili dobar zakonodavni okvir, uspostavili smo i odgovarajuće mehanizme za podršku ovoj tranziciji. Fond je jedan od tih mehanizama, namijenjen da sredstva od zagađivača u Republike Srpskoj prikupi na jedno mjesto, pokuša sa tim sredstvima privući sredstva međunarodnih donatora i onda sve staviti na raspolaganje. Uloga Fonda pokriva dvije oblasti. Jedna je energetska tranzicija kada je u pitanju povećanje energetske efikasnosti i kad saberemo projekte koje smo implementirali u individualnim stamenim objektima dolazimo do nekoliko hiljada projekata u RS.

Kad je riječ o zaštiti voda i upravljanje otpadom, u 2024. Fond je plasirao 2,9 miliona KM, a nosioci projekata su bile opštine i lokalna komunalna preduzeća u čijoj nadležnosti su ove oblasti

S druge strane, uloga Fonda u podršci prelaska na cirkularnu ekonomiju ogleda se kroz projekte boljeg i kvalitetnijeg upravljanja otpadom, odnosno izdvajanja korisnih količina otpada i njegovo iskorištavanje. Fond to čini kroz javne pozive za opštine i komunalna preduzeća, ali i privredne subjekte koji se bave upravljanjem otpadom. Značajno je što smo mi kroz sve prethodne godine, sarađujući u najvećoj mjeri sa međunarodnim donatorima i međunarodnim organizacijama, uspjeli da izgradimo kapacitete unutar Fonda za implementaciju međunarodnih projekata i uspjeli da dobijemo sve potrebne reference i akreditacije za implementaciju međunarodnih sredstava. Dokaz tome su i implementacija sredstava koja su povjerena Fondu od strane Zelenog klimatskog fonda, ali i EU koja je jedan značajan dio sredstava implementirala upravo putem Fonda u Republici Srpskoj. Naša prevashodna orijentacija jeste da još bolje izgradimo kapacitete za pripremu, apliciranje i implementaciju međunarodnih sredstava u Republici Srpskoj, jer svi ovi koraci koji postoje i obaveze koje postoje pred nama neće moći biti dovoljno brzo provedene. Po meni, najbolji recept je iskoristiti domaća sredstva da se pripreme kvalitetni projekti i privuku međunarodni donatori, kako bi sredstvima kojima raspolažemo uspjeli da uradimo mnogo više nego što bi objektivno bilo moguće samo sa tim iznosom.

PREPOZNAT INTERES GRAĐANA
Vidljivo je da su građani u potpunosti postali svjesni potrebe i mogućnosti koje znači ulaganje u oblast energetske efikasnosti iz aspekta njihovih budžeta, ali sigurno da to u značajnom omjeru doprinosi ukupnom bilansu proizvodnje energije iz obnovljivih izvora u Republici Srpskoj i povećanje ukupne energetske efikasnosti. Da ne govorimo o efektima koji se tiču kad govorimo o gradovima gdje u zimskom periodu postoji mnogo individualnih ložišta, koja koriste neobnovljive izvore energije, što značajno opterećuje kvalitet vazduha. Sigurno da kroz ove projekte kroz koje su građani investirali ili u zamjenu sistema grijanja ili u utopljavanju objekata, će biti smanjena upotreba takve vrste energenata i samim tim poboljšanje kvaliteta vazduha.