Srđan Todorović: Energetska efikasnost znači i dobit i zdravlje

Ulaganje u energetsku efikasnost daje proporcionalno najveće rezultate u smanjenju zagađenja, odnosno očuvanju zdrave životne sredine, a osim toga, uštedama energenata štedi se i novac krajnjih korisnika, koji ta sredstava mogu iskoristiti u druge svrhe

piše MARKO ŠIKULJAK      foto Aleksandar ARSENOVIĆ

Da su zdravlje ljudi i planete međusobno povezani danas je jasno više nego ikada, kao i koliko je značajno očuvati zdravu životnu sredinu. Praćenje, uticaj, prevencija klimatskih promjena, smanjenje zagađenja životne sredine, održiva upotreba prirodnih resursa, zaštita ugroženih vrsta, promjena svijesti, ekološko vaspitanje i obrazovanje, zadaci su koji se nameću kao naša neodloživa obaveza da bismo omogućili i generacijama iza nas da uživaju blagodeti prirode.
– Glavni cilj konvencije UN o klimatskim promjenama je zadržavanje povećanja globalne prosječne temperature znatno ispod dva stepena po Celzijusu u odnosu na referentni period. Sve države potpisnice konvencije dužne su da donesu svoje petogodišnje nacionalne planove za emisije gasova staklene bašte. Namjera je da borba protiv klimatskih promjena postane centralno pitanje i obaveza svake zemlje, što bi podstaklo države na dalju saradnju kako bi ostvarile što brže i bolje rezultate, kaže direktor Fonda Srđan Todorović.

Nezaobilazne teme su povećanje energetske efikasnosti, učešće obnovljivih izvora u potrošnji energije i smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte.
– Energetska efikasnost (EE) je najisplativiji način za štednju energije i smanjenje emisije stakleničkih gasova, tako da bi povećanje energetske efikasnosti trebalo biti u centru energetske i ekološke politike zemlje. Ulaganje u energetsku efikasnost daje proporcionalno najveće rezultate u smanjenju zagađenja, odnosno očuvanju zdravije životne sredine. Zbog toga je aspekt povećanja efikasnosti energije koja se troši u prvom planu u politikama institucija Republike Srpske pa tako i Fonda. Osim toga, povećanjem energetske efikasnosti štedi se i novac krajnjih korisnika, koji ta sredstava mogu iskoristiti u druge svrhe. Takođe, energetska sigurnost se povećava, jer se ukupna potreba za energijom smanjuje. Naravno, da bi imali energetsku sigurnost potrebno je, pored smanjenja potrošnje energije, povećati proizvodnju, posebno iz obnovljivih izvora. Jer, ulaganje u energetsku efikasnost ipak ima svoje limite, a izvori potrošnje energije se stalno proširuju i povećavaju. Dakle, to su dva kompatibilna procesa koji doprinose istom cilju – zaštiti životne sredine!

Prema raspoloživim podacima, energetski intenzitet u RS je značajno veći u odnosu na prosjek zemalja EU, što ukazuje na postojanje potencijala za ulaganja u poboljšanje energetske efikasnosti.
– Korisna potrošnja toplotne energije u sektoru zgrada je veoma visoka i iznosi prosječno preko 200 kWh po metru kvadratnom. Ukupni stambeni fond u 2005. godini u RS bio je oko 31 milion metara stambene površine, od čega su 90 odsto porodične kuće a 10 odsto stanovi. Predviđa se da će do 2030. godine ukupni stambeni fond iznositi 44 miliona metara kvadratnih stambene površine, od čega 70 do 80 odsto će činiti porodične kuće a ostatak stanovi. Dakle, predviđa se rast kako ukupnog stambenog i nestambenog fonda zgrada, tako i pomenutog fonda po stanovniku. Ovaj trend, zajedno sa povećanjem standarda življenja, a bez aktivne primjene mjera energetske efikasnosti će doprinijeti značajnom povećanju potrošnje energije u sektoru zgrada, kako energije za grijanje, tako i energije za hlađenje.

Na individualnim objektima, na kojima smo pružili podršku, uštede su od 40 do 60 odsto u energentu koji se koristi

Pretpostavlja se da će evropskim direktivama do 2030. ukupna potrošnja toplotne energije biti ograničena na maksimalno 40 do 60 kWh po metru kvadratnom. Energetska obnova postojećih zgrada, naročito onih građenih prije 1987. godine predstavlja najveći potencijal za energetske uštede i ispunjenje ovih obaveza koje će neminovno biti stavljene i ispred naše zemlje u daljem procesu približavanja EU.
– Kako bi se postigle planirane uštede u sektoru zgrada na nivou RS do 2030. godine, procjenjuje se da bi energetski trebalo obnoviti preko 130.000 starih stambenih jedinica. Pri svakoj energetskoj obnovi smanjila bi se potrebna toplotna energija u zgradi za 60 odsto, prvenstveno zahvaljujući povećanju toplotne zaštite i uvođenju efikasnijih tehničkih sistema u zgrade. Prema strategiji energetike Republike Srpske, najviše energije troši se u sektoru zgradarstva, više od 50 odsto, gdje postoji i najveći potencijal za primjenu mjera energetske efikasnosti. Industrija oko 30 odsto i saobraćaj 20 odsto. Postoji veliki potencijali u svim sektorima potrošnje finalne energije, a ukupna procijenjena ulaganja u uvođenje mjera energetske efikasnosti prema Strategiji razvoja energetike Republike Srpske do 2030. godine, iznose preko dvije milijarde KM. Jasno je da su potrebne značajne godišnje investicije u mjere energetske efikasnosti kako bi se postigli ciljevi u razumnom vremenskom periodu. Očekivana investicija za ulaganje u povećanje energetske efikasnosti na prosječnoj zgradi, za postizanje ušteda od 60 odsto, prije poslednjih poskupljenja, procjenjivna je na prosječno 100 KM po metru kvadratnom. U uslovima poskupljenja, prije svega građevinskog i drugih materijala, kao i rada, sigurno značajno više.

U Fondu za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske u ovom trenutku predvode realizaciju brojnih projekata koji su usmjereni na sprovođenje ekoloških i energetskih politika RS, koje predstavljaju naš udio u borbi za smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte i očuvanje zdrave životne sredine.
Todorović ističe da je od prošle godine Fond počeo da sam implementira međunarodna donatorska sredstva, čime se nametnuo kao kredibilan partner međunarodnim finansijskim institucijama za implementaciju donatorskih i kreditorskih sredstava u oblasti energetske efikasnosti, obnovljivih izvora energije i zaštite životne sredine.
– U prethodnim godinama, od međunarodnih partnera i donatora, vršena je procjena kapaciteta Fonda za implementaciju sredstava međunarodnih donatora kao i rizika implementacije. Kao organizacija dobili smo pozitivne ocjene, što je za rezultat imalo da je Fond krenuo sa samostalnom implementacijom ovih sredstava.

Izvršena je formalna reorganizaciju Fonda i uspostavljen novi sektor za implementaciju projekata, te kadrovska popuna sa ljudima koji su prošli odgovarajuće edukacije kako bi imali potrebna znanja u korištenju procedura međunarodnih donatora po kojim se implementiraju projekti.
– U ovoj godini, Fond će staviti akcenat na provođenje međunarodnih projekata; prvenstveno projekta „Povećanje investicija u zgrade sa niskim emisijama ugljenika u BiH“ iz sredstava Zelenog klimatskog fonda, a koji implementiramo sa UNDP BiH kao i projekta “Unapređenje energetske efikasnosti javnih objekata u javnom sektoru” koji će se finansirati iz sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj – EBRD.

Uspostavili smo sistematski pristup upravljanja i praćenja potrošnje energije, troškova koji su u vezi sa energijom i vodom i emisije CO2 u javnim objektima u Republici Srpskoj

Zeleni klimatski fond (Green Climate Fund – GCF) formiran je u okviru Konvencije za promjenu klime Ujedinjenih nacija kao finansijski mehanizam za pomoć zemljama u razvoju za sprovođenje mjera adaptacije i ublažavanja posljedica uticaja klimatskih promjena.
Todorović ističe da je Zeleni klimatski fond odobrio projekat pod nazivom “Povećanje investicija u zgrade sa niskom emisijom ugljenika u BiH”, koji podrazumijeva povlačenje 17,346 miliona dolara grant sredstava, u okviru kojeg je fond prihvaćen kao implementaciona agencija za komponentu projekta koja se odnosi na infrastrukturu.

U okviru Fonda formirana je jedinica za implementaciju projekata sa zadatkom izbora javnih zgrada koje će biti modernizovane kroz mjere za energetsku efikasnost, zatim izrada tenderske dokumentacije i sprovođenje postupka javnih nabavki kao nadzor implementacije, te izvještavanje u skladu sa procedurama međunarodnog donatora. U saradnji sa UNDP-om planirano trajanje projekta je do 2026. godine i u tom periodu će biti pružena tehnička asistencija zainteresovanim stranama javnog i privatnog sektora na opštinskom i republičkom nivou, kako bi se pomoglo u rješavanju nefinansijskih prepreka, kao i za stvaranje povoljnih politika, propisa i kapaciteta za provođenje Nacionalnog investicionog okvira za javne zgrade sa niskom emisijom karbona. Takođe, očekuje se olakšavanje implementacije Nacionalnog investicionog okvira za javne zgrade sa niskom emisijom karbona, uključujući i potrebnu investicionu podršku.
– Kad je riječ o projektu koji provodimo zajedno sa EBRD, radi se o dugoročnom kreditnom zaduženju u iznosu od 4,5 miliona eura i grant sredstvima od oko 1,6 miliona eura, dakle ukupno oko šest miliona eura investicije. Projektom je planirano da se implementiraju mjere energetske efikasnosti na preko 20 javnih objekata u Republici Srpskoj, prvenstveno u objektima iz oblasti prosvjete i zdravstva. Radi se o dugoročnom finansiranju koje bi obuhvatilo provođenje energetske obnove: izolacija zidova i krova, zamjena stolarije i bravarije, zamjena krovnog pokrivača, intervencije na sistemu grijanja i rasvjete… Uspostavili smo sistematski pristup upravljanja i praćenja potrošnje energije, troškova koji su u vezi sa energijom i vodom i emisije CO2 u javnim objektima u RS.

U toku realizacije projekata koje je provodio ili koje je sufinansirao Fond u periodu od 2015. do 2021. godine izvršena je energetska obnova u nešto više od 100 javnih objekta, uglavnom u sektoru zdravstva i obrazovanja. Energetske uštede iznose i do 60 odsto, a bazirane su na razlici u potrebnoj energiji objekta prije i poslije realizacije mjera energetske efikasnosti u skladu sa detaljnim energetskim pregledom. Ovim aktivnostima ostvarena je dugoročna uštede energije i energenata, dugoročno smanjenje emisije CO2, povećano zadovoljstvo krajnjih korisnika, povećan broj zgrada koje su sertifikovane u skladu sa EU regulativom, broj opštinskih energetskih menadžera koji su prošli obuku za rad, broj direktnih korisnika te očuvana i otvorena nova radna mjesta.

Pored međunarodnih projekata u kojima je učestvovao, Fond je realizovao i samostalne projekte u oblasti energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije. Jedan od osnovnih ciljeva Fonda je provođenje energetske politike Republike Srpske koja je definisana strateškim dokumentima, a koji je usvojen od strane Upravnog odbora Fonda i Vlade RS. U proteklim godinama, realizovane su aktivnosti koje su bile predmet odluka Vlade RS i opštih akata Fonda, radi ulaganja u programe, projekte i druge aktivnosti u oblast energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije.
– Sprovedeno je preko 130 projekta, u okviru kojih su primjenjene različite mjere koje doprinose povećanju energetske efikasnosti. Neke od njih su ugradnja energetski efikasne toplotne izolacije, ugradnja PVC stolarije, postavljanje solarnih elektrana u urbanim sredinama, uređenje sistema grijanja iz obnovljivih izvora energije, uvođenje savremene metode grijanja i hlađenja proizvodnih i poslovnih prostorija, uvođenje led rasvjete… Pored navedenih mjera, sufinansirani su i projekti koji uključuju promotivne i edukativne aktivnosti, kao što su izrada elaborata energetske efikasnosti, organizacija stručno-naučnih simpozijuma, ekološko-energetske edukacije. Postignuti su značajni efekti u smislu uštede energije i smanjenja emisija gasova sa efektom staklene bašte, kao i promocija energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije.