GORAN AŠONJA: Prirodni gas je prirodno rješenje

Potrošnja i transport prirodnog gasa u RS nastavljaju trend pada zbog geopolitičkih faktora, fluktuacije i relativno visokih cijena, a u faktore treba ubrojati i neizvjesnost na međunarodnim tržištima, ali i povoljni klimatski uslovi, jer blage zime smanjuju potrebu za grijanjem. I pored ovih izazova, Gas Promet je uspješno modernizovao transportni sistem i održao visok nivo pouzdanosti usluga, bez prekida u transportu. Kompanija je završila poslovnu godinu sa bonitetom A+ u kategoriji srednje velikih privrednih društava, što govori o stabilnosti poslovanja

Korištenje prirodnog gasa kao tranzicionog goriva, u okviru šireg napora za dekarbonizaciju ekonomije i energetike kao i dostizanje ciljeva Zelene evropske agende, nameće gasifikaciju Republike Srpske kao strateški važan projekat. U izgradnji i implementaciji zakonskog okvira Republike Srpske, koji stvara preduslove za dalji razvoj transportnog sistema, tržišta prirodnog gasa i povećanje potrošnje ovog ekološki prihvatljivog energenta aktivno učestvuje Gas Promet a.d. Pale, čiji je generalni direktor Gas Promet a.d. Pale Goran Ašonja. Kao prvi certifikovani operater transportnog sistema prirodnog gasa u zemljama Zapadnog Balkana, ovo preduzeće u proteklom periodu je obavilo svoj osnovni cilj, obezbijedivši pouzdan i siguran rad sistema, te transport gasa svim potrošačima po jednakim, unaprijed određenim uslovima i cijenama transporta.

Možete li nam reći šta je obilježilo prethodnu poslovnu godinu u sektoru prirodnog gasa?
– Svi smo svjesni činjenice da je sektor prirodnog gasa direktno izložen uticaju aktuelnih geopolitičkih procesa u Evropi i svijetu, a što se manifestovalo kroz neuobičajeno velike fluktuacije cijena, promjene prioriteta, izvora i pravaca snabdijevanju na evropskom tržištu i povećanje rizika poslovanja. Ovi faktori (rizici, cijene, izvori) direktno utiču na pad potrošnje prirodnog gasa, a što se odražava na rezultate mrežnih operacija (transport i upravljanje sistemom) i na našim prostorima.

Bez obzira na negativan trend u fizičkom obimu transporta, Gas Promet je uspio da ispuni poslovne ciljeve a koji se odnose na modernizaciju i zanavljanje ključnih instalacija na transportnom sistemu

U 2021. godini količina transportovane energije, u formi prirodnog gasa, iznosila je 2,88 TWh, u 2022. godini 2,75 TWh, a u 2023. godini 2,31 TWh. Bez obzira na turbulentno okruženje, Gas Promet je u prošloj poslovnoj godini transportovao 2,27 TWh. Očigledno je da se trend pada potrošnje i transporta prirodnog gasa nastavlja. Poredeći sa količinom iz 2021. godine, pad potrošnje prirodnog gasa u 2024. godini iznosi 21,2 odsto. Negativan trend potrošnje prirodnog gasa je posledica fluktuacije i relativno visokog nivoa cijena, te neizvjesnosti na međunarodnim tržištima, što sve utiče da se potrošači usmjeravaju ka substitutivnim energentima. Dodatne negativne okolnosti za nivo potrošnje su bili povoljniji klimatski uslovi tokom grejne sezone 2023/24. godine. Kako na potrošnju domaćinstava u BiH otpada 80 odsto a na industriju samo 20 odsto ukupnih količina gasa, blaga zima uvijek donosi pad transporta na godišnjem nivou. Svjedoci smo da su tri prethodne zime bile znatno blaže, što je direktno podržavalo trend pada potrošnje prirodnog gasa, a time i transportovanih količina. Bez obzira na negativan trend u fizičkom obimu transporta, Gas Promet je uspio da ispuni poslovne ciljeve koji se odnose na modernizaciju i zanavljanje ključnih instalacija na transportnom sistemu. U protekloj poslovnoj godini nismo imali ni jedan zastoj u transportu zbog otkazivanja ili kvara opreme, što svjedoči u prilog visokoj profesionalnosti i stručnosti u održavanju i upravljanju transportnim sistemom. Naglašavamo da je prioritetni cilj kompanije obezbjediti pouzdanost i visok nivo kvaliteta usluga transporta i upravljanja transportnim sistemom. Prethodnu poslovnu godinu smo završili sa bonitetom A+, u kategoriji srednje velikih privrednih društava. Očekujemo da će 2024. poslovna godina u finansijskom smislu biti uspješna u skladu sa ciljevima definisanim u poslovnom planu kompanije.

Kako ocjenjujete poslovno okruženje u prethodnoj godini?
– Što se tiče opšteg poslovnog okruženja nema potrebe da ponavljamo zaključke koji su rezultat opsežnih javnih debata i stručnih i naučnih radova. Gas Promet je poslovao u istom okruženju u kome i svi ostali poslovni subjekti, koje karakteriše rast cijena energenata, berzanskih roba i troškova poslovanja, opšti pad potražnje i pad poslovne aktivnosti u evrozoni, sa kojom naša privreda dominantno posluje. Međutim, ovom prilikom bi htjeli da istaknemo neke specifičnosti vezane za sektor energetike, a posebno za sektor prirodnog gasa. Kao što smo na početku istakli, sektor prirodnog gasa je pod direktnim uticajem geopolitičkih procesa u svijetu i gasne krize u Evropi, a koji su intenzivirani započinjanjem sukoba u Ukrajini. Fluktuacije cijena prirodnog gasa i stalni pritisci na iznalaženju alternativnih izvora i ruta snabdijevanja, doveli su do smanjenja potrošnje prirodnog gasa ne samo na našem tržištu, nego i na tržištu EU. U periodu 2022.-2023. godina potrošači su bili suočeni sa velikom fluktuacijom cijena prirodnog gasa što je destimulativno uticalo na njih. Kao indikator kretanja cijena na Evropskom tržištu možemo uzeti kretanja cijena na spot tržištu na TTF u Roterdamu, Holandija.

Fluktuacije cijena prirodnog gasa i stalni pritisci na iznalaženju alternativnih izvora i ruta snabdijevanja, doveli su do smanjenja potrošnje prirodnog gasa ne samo na našem tržištu, nego i na tržištu EU

U 2024. godini je došlo do stabilizacije cijena ali na nivou koji je duplo viši u odnosu na period prije 2022. godine. Primjer radi, 3. januara 2022. godine, cijena na TTF je iznosila 88,17 EUR/MWh, da bi 22. avgusta iste godine cijena dostigla nevjerovatnih 339,20 EUR/MWh. Početkom 2023. godine, tačnije 16. januara cijena je iznosila 66,90 EUR/MWh, što je istovremeno najveća cijena u 2023. godini. U 2024. godini najveća zabilježena cijena je iznosila 53,98 EUR/MWh. BiH se snabdijeva gasom preko Turskog toka, cijene ruskog gasa se određuju naftnom formulom i u 2024. su bile relativno stabilne. Na početku 2025. godine, evidentan je rast cijene prirodnog gasa na TTF i u ovom trenutku iznosi 56,13 EUR/MWh. Dodatni pritisak na cijene prirodnog gasa na evropskom tržištu je prisutan zbog prekida snabdijevanja Evrope transportnim pravcem kroz Ukrajinu i zbog povećanog pražnjenja gasnih skladišta u odnosu na prethodne dvije godine i fluktuacija cijena utečnjenog gasa. Skladišta u EU su na 41 odsto rezervi, a zima još nije kalendarski završena pa zabrinutost zbog njihovog zapunjavanja gasom u ljetnoj sezoni vrši dalji pritisak na cijene gasa. U svakom slučaju, početak 2025. godine donosi nove neizvjesnosti na tržištima prirodnog gasa i dodatne pritiske na Balkanski/Turski tok, kao jedinu preostalu tranzitnu rutu za isporuku ruskog gasa za Centralnu Evropu i Zapadni Balkan.

Koji faktori utiču na trenutnu sliku gasnog tržišta u BiH?
– U poređenju sa zemljama članicama EU, BiH je u nepovoljnijoj poziciji zbog niza internih i eksternih faktora. U ovom trenutku ne postoje alternativni pravci snabdijevanja gasom jer postoji samo jedna interkonekcija, starosti 45 godina i snage oko 900MW. Ne postoji ni podzemno skladište gasa, pa su rezerve svedene na minimalne količine gasa akumulirane u mreži. To, međutim, nije ograničenje u obezbjeđivanju alternativnih izvora snabdijevanja prirodnog gasa (utečnjeni gas, Kaspijska regija, Centralna Evropa). Inteziviranjem regionalne saradnje u sektoru gasa mogli bi se obezbijediti nedostajući alternativni izvori snabdijevanja. Opštepoznata činjenica je da je Srbija dio snabdijevanja usmjerila ka Azerbejdžanu, a istovremeno je stvorila tehničke mogućnosti za snabdijevanje utečnjenim prirodnim gasom iz grčkih luka. U svakom slučaju, smotreno bi bilo iskoristiti ovu unaprijeđenu poziciju Srbije u gasnom sektoru regiona. Veliki problem u BiH je veoma mala potrošnja prirodnog gasa, zbog čega već duži niz godina udio prirodnog gasa u energetskom bilansu ne prelazi tri odsto potrošnje primarne energije. Ovako nizak nivo potrošnje prirodnog gasa destimulativno utiče na razvoj gasnog sektora, a čiji je razvoj direktno vezan sa značajnijim investicijama u energetsku infrastrukturu. Poražavajuća činjenica je da se postojeća interkonekcija koristi u znatno manjem obimu nego što je to bilo krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina. Dodatno, postoji novosagrađena gasna infrastruktura koja se ne koristi (gasovodi za Bijeljinu i Travnik), a čije bi stavljanje u funkciju doprinijelo većoj potrošnji prirodnog gasa.

Kakve su perspektive za razvoj tržišta gasa u BiH?
– Period pred nama otvara dosta pitanja, ali se ne naziru odgovori koji bi mogli odrediti budućnost sektora. Glavni i osnovni problem sa kojim se suočavamo je mala potrošnja prirodnog gasa u Republici Srpskoj i BiH, uz visok udio domaćinstava u potrošnji koji uzrokuje velike sezonske neravnomjernosti. Ovakva situacija otežava rješavanje problema alternativnih izvora i pravaca snabdijevanja. Bez značajnog povećanja potrošnje gasa u industriji i energetici upitna je ekonomska isplativost budućih gasnih projekata i novih pravaca snabdijevanja jer je direktno vezana sa transportovanim količinama. Mišljenja smo da je potrebno i moguće povećati potrošnju prirodnog gasa, čime bi se stvorila povoljnija pozicija u rješavanju sigurnosti snabdijevanja. Takođe, prirodni gas može biti rješenje za probleme sa kojima se suočavamo zadnjih godina, a odnosi se na veoma visok nivo zagađenja vazduha u BiH i potrebu smanjenja emisija CO2, čađi i pepela iz individualnih i velikih ložišta. Svjedoci smo da je došlo do značajnog povećanja zagađenja vazduha u gotovo svim gradskim sredinama, a pogotovo u većim gradovima kao što su Sarajevo i Banjaluka. Prirodni gas je adekvatna alternativa uglju zbog manje emisije CO2 (skoro duplo manja emisija u zavisnosti od kvaliteta uglja i prirodnog gasa).

Pored značajnog investiranja u modernizaciju i unapređenje postojeće infrastrukture, Gas Promet je opredjeljen da investira i u znanje. Kompanija je već duži niz godina lider u primjeni novih tehnologija u transportu prirodnog gasa

Kako na gasni sektor utiču mehanizmi EU koji regulišu emisiju CO2?
– Uvođenje CBAM i ETS može imati dvoznačnu implikaciju na sektor prirodnog gasa. Navedenim mehanizmima će biti direktno pogođeni industrijski potrošači, što može biti stimulans za promjenu njihovog energetskog portfolija u korist prirodnog gasa ili negativan signal za gašenje proizvodnje. Pri tome, moramo biti svjesni činjenice da je za promjenu energenta u proizvodnim procesima potrebno i vrijeme i novac. Koliko će industrijski sektor biti u mogućnosti da promjeni energetski portfolio ne zavisi samo od raspoloživosti sredstava i vremena nego i njihovog ekonomskog motiva. Suštinsko pitanje je koliko će novi troškovi CBAM-a uticati na konkurentnost industrijskog sektora na evropskom tržištu? U slučaju da industrijski potrošači odustanu od promjene u energetskom sektoru i ako bude značajno ugrožena njihova cjenovna konkurentnost uvođenjem CBAM, onda možemo očekivati pad potrošnje gasa u ovom segmentu. Nacrt integrisanog plan za energiju i klimu BiH (NECP), kao strateški dokument treba da definiše smjernice za rješavanje istaknutih problema emisija CO2, dekarbonizacije energetike i zaštite životne sredine. Na žalost, navedeni dokument ne prepoznaje sektor prirodnog gasa kao rješenje već se rješenja traže u energetskim sektorima koji su u direktnoj koliziji sa energetskim i ekološkim strategijama i politikama EU. Period koji je pred nama može da bude i velika razvojna šansa za ubrzan razvoj sektora, ali je potrebno da centri odlučivanja prepoznaju prilike da se ulaganjem u gasni sektor riješe, makar djelimično, nagomilani energetski, ekološki i razvojni problemi.

Kakvi su planovi Gas Prometa i na šta će te se fokusirati u narednom periodu?
– Poznata vam je činjenica da je GAS PROMET jedina kompanija iz BiH koja je sertifikovana od nadležnog regulatora, uz saglasnost EZ (Energetska zajednica, Beč), što svjedoči o kompetentnosti i strateškom planiranju u upravljanju kompanijom. Primarni strateški cilj kompanije je obezbjeđivanje pouzdanih i kontinuiranih usluga transporta i upravljanja transportnim sistemom prirodnog gasa.

Prethodnu poslovnu godinu smo završili sa bonitetom A+, u kategoriji srednje velikih privrednih društava

Za ostvarenje ovog cilja osoblje kompanije je kontinuirano usmjereno na obezbjeđenju visokog nivoa tehnološke spremnosti transportnog sistema, dijelom kroz preventivno i tekuće održavanje, a dijelom kroz modernizaciju i zanavljanje postrojenja. U posljednje tri godine na transportnom sistemu je urađeno zaista mnogo čime je sistem podignut na značajno viši tehnološki nivo. Pred nama je još dosta planiranih aktivnosti koje trebaju dodatno unaprijede sistem. Ubijeđeni smo da će u naredne dvije godine transportni sistem Gas Prometa biti podignut na još veći tehnološki nivo. Svjesni budućih kretanja u sektoru prirodnog gasa, Gas Promet već sada preduzima ciljane aktivnosti. Naime, u narednom periodu učestvujemo u istraživanjima koja su vezana za praktične probleme kod umješavanje gasa, kako bi bili u potpunosti spremni za transport gasa iz različitih izvora, a koji će sigurno imati drugačiji hemijski sastav. Kao alternativa prirodnom gasu već dugo vremena se razmatra i mogućnost upotrebe bio-gasa. Eventualno uključivanje ovog energenta u transportni sistem otvara nove izazove za koje moramo biti spremni. Veliki izazov u tehničkom smislu su i postrojenja spremna za transport vodonika. Pored značajnog investiranja u modernizaciju i unapređenje postojeće infrastrukture, Gas Promet je opredijeljen da investira i u znanje. Kompanija je već duži niz godina lider u primjeni novih tehnologija u transportu prirodnog gasa. U granicama naših mogućnosti nastojaćemo da utičemo na veću upotrebu prirodnog gasa, kako bi se prevladali energetski i ekološki izazovi sa kojima se suočavamo.

GAS U PERSPEKTIVI
– Prirodni gas ima potencijal za rješavanje ekoloških, energetskih i razvojnih izazova koje smo već istakli. Mišljenja smo da se sve zainteresovane strane trebaju fokusirati na maksimalno korištenje raspoložive gasne infrastrukture i kapaciteta. Takođe, poželjno bi bilo uložiti napore na aktiviranju postojeće infrastrukture, a koja su u ovom trenutku ne koristi (Bijeljina, Travnik). Na strateškom nivou potrebno je otvoriti investicioni i razvojni prostor za prirodni gas koji je adekvatan energent za tranzicioni period i dekarbonizaciju energetike. Otvaranje prostora za prirodni gas podrazumjeva i sinhronizaciju strateških dokumenata vezanih za energetiku i ekologiju i definisanje veće uloge za ovaj sektor u dekarbonizaciji energetike. Iz strateških ciljeva treba da proisteknu konkretne smjernice za dalji infrastrukturni razvoj sektora čime se omogućilo veće korištenje prirodnog gasa. U svjetlu najnovijih dešavanja na geopolitičkoj sceni za očekivati je da će u ovoj godini doći do smirivanja tenzija čime bi se relaksirali uslovi za funkcionisanje gasnog sektora bez negativnih uticaja geopolitike. Smirivanje tenzija bi omogućilo pouzdanost u snabdijevanju, bez šokova sa kojima smo bili suočeni u proteklom periodu. Takođe, za očekivati je da bi se cijene prirodnog gasa formirale na nižem nivou uz njihovu stabilnost. Stabilne cijene na nižem nivou i sigurnost snabdijevanja bi doprinijele mogućnosti korištenja prirodnog gasa u punom potencijalu, uz pozitivne ekonomske efekte. Gas Promet, kao važan dio gasne infrastrukture, će dati svoj doprinos da gasni sektor zauzme veću ulogu u energetskom sektoru Republike Srpske i BiH. Modernizacija, digitalizacija procesa i dostizanje značajno višeg tehnološkog nivoa ostaju jedan od prioritetnih ciljeva kompanije i u narednom periodu.