Kakve su perspektive za ekonomski razvoj Republike Srpske?

Odnosi između najmoćnijih političkih, vojnih i ekonomskih sila su postali veoma složeni i počela je da se stvara nova geopolitička slika svijeta. U takvom okruženju Republika Srpska se, kao mala i otvorena ekonomija, razvijala poslednjih godina. Njen budući razvoj će takođe biti pod velikim uticajem međunarodnog okruženja

piše Prof. dr Milenko KRAJIŠNIK, predsjednik Fiskalnog savjeta Republike Srpske i dekan Ekonomskog fakulteta univerziteta u Banjaluci

Svjetska ekonomija se od početka 21. vijeka razvija u veoma složenim i nestabilnim uslovima. Prvo je velika svjetska finansijska kriza iz 2008. godine uzdrmala svjetska finansijska tržišta a posledično i realnu ekonomiju skoro svih zemalja svijeta. Zatim je došlo do brojnih ograničenja u međunarodnoj trgovini od kojih su svakako najznačajniji trgovinski rat između SAD i Kine kao dva najveća učesnika na svjetskom tržištu te sankcije prema Rusiji, zemlji sa najvećim svjetskim resursima. Planetu je 2020. pogodila pandemija izazvana virusom, nezapamćena u novijoj istoriji, koja je preko pokidanih lanaca snabdijevanja i velikog smanjenja investicione aktivnosti gurnula u recesiju čitav svijet. Poslije jednogodišnjeg oporavka došlo je do nove krize koja je počela dešavanjima u Ukrajini, tenzijama oko Tajvana i krize na Bliskom istoku. Odnosi između najmoćnijih političkih, vojnih i ekonomskih sila su postali veoma složeni i počela je da se stvara nova geopolitička slika svijeta. U takvom okruženju Republika Srpska se, kao mala i otvorena ekonomija, razvijala poslednjih godina. Njen budući razvoj će takođe biti pod velikim uticajem međunarodnog okruženja.

Republika Srpska je u poslednjih deset godina ostvarila prosječnu realnu stopu rasta od 3,6 odsto, pri čemu je u 2021. godini stopa bila negativna -2,5 odsto. U 2022. godini realna stopa rasta je bila 3,5 odsto što je na nivou zemalja Evropske unije i nešto veća od uporedivih zemalja Regiona (Srbija, Makedonija, i dr.). To naravno nije dovoljno za nivo razvoja koji je našoj zemlja potreban. Realan rast BDP-a Republike Srpske od 3,5 odsto na kraju prošle godine ukazuje da je Republika Srpska u evropskim okvirima, u smislu privredne aktivnosti, prebrodila prvu godinu aktuelne globalne ekonomske krize. Ali budućnost je izazovna i neizvjesna. Kroz čitav period očuvana je finansijska i fiskalna stabilnost kao bitan preduslov za budući razvoj.

Kako će se odvijati i od čega zavisi budući razvoj?

Politička i fiskalna stabilnost su mnogo važnije od visine poreskog opterećenja, a stabilne zemlje imaju mnogo veše investicije od zemalja koje imaju niske poreske stope a nemaju druge dobre uslove

Opsežne analize provedena na 25 najuspješnijih zemalja svijeta u pogledu ekonomskog rasta pokazale su da su pored političke stabilnosti, kao opšteg okvira za budući razvoj, četiri ključna faktora od kojih zavisi ekonomski rast a to su: efikasno korišćenje raspoloživih resursa, tehnološke promjene i inovacije, uključivanje u globalne ekonomske tokove i fiskalna stabilnost.

Politička stabilnost utiče na sve ostale faktore preko investicija, kao najvažnijeg faktora razvoja. Investitori su vrlo oprezni i suzdržani u uslovima političke nestabilnosti. Republika Srpska ima veoma povoljne uslove za poslovanje u pogledu poreskih opterećenja. Republika Srpska, uz Srbiju, ima najniže stope poreza na dobit i poreza na dohodak (Republika Srpska i Srbija 10 odsto i 10 odsto Hrvatska 10-18 odsto  i 20-30 odsto, Slovenija 19 i 16-50 odsto, Crna Gora 9-15 i 9-11 odsto). Poreski klin koji odražava poresko opterećenje rada, tj. učešće poreza i doprinosa u bruto plati je najniže u odnosu na okruženje i zemlje EU (Republika Srpska 34,1 odsto, Srbija 38,1 odsto, Hrvatska 39,2 odsto, Federacija BiH 42,6 odsto).

Međutim, treba imati na umu da su politička i fiskalna stabilnost mnogo važnije od visine poreskog opterećenja. Zemlje koje su stabilne imaju mnogo veće investicije od zemalja koje imaju niske poreske stope a nemaju druge dobre uslove, prije svega političku stabilnost. Politička stabilnost utiče i na agregatnu tražnju, stabilnost cijena i fiskalnu stabilnost.

Kada je u pitanju efikasno korišćenje resursa, ono pored racionalnosti upotrebe  zavisi od vrste raspoloživih resursa i njihove kompatibilnosti sa trendovima svjetskog razvoja. Glavne karakteristike svjetskog razvoja u 21. vijeku biće sve veća potražnja za energijom, posebno električnom energijom iz obnovljivih izvora, zatim sigurnost u obezbjeđenju pitke vode i hrane, posebno one iz organske proizvodnje, ekološka zaštita planete, kao i dalja digitalizacija i informatizacija društva. Ima li Republika Srpska resurse koji su kompatibilni sa ovim trendovima svjetskog razvoja? Ima. Elektroenergetski potencijal u vidu obnovljivih izvora (hidro potencijal, sunčeva energija i energija vjetra) je veoma značajan i u uslovima povećane svjetske tražnje za električnom energijom može biti ozbiljan razvojni potencijal zemlje.

Ekološki sačuvani i nezagađeni potencijali zemljišta, vode, šume i vazduha su takođe prisutni. Struktura investicija usmjerena u pravcu korišćenja ovih resursa u privrednim granama kao što su poljoprivreda, drvoprerada, prehrambena industrija, turizam i sl. se nameće kao prioritet. Da bi se ekonomija male zemlje kao što je Republika Srpska uspješno uključila u globalne tokove mora biti konkurentna a ta konkurentnost treba da se zasniva na tehnološkom napretku i inovacijama. Moderna ekonomija je ekonomija znanja. Zbog toga je ulaganje u nauku i obrazovanje važan segment budućeg razvoja. Republika Srpska raspolaže sa velikim brojem mladih talentovanih ljudi koji su spremni da se nose sa izazovima modernog vremena. Mnogi od njih su se dokazali u svjetskim okvirima. Informatizacija i razvoj mreža omogućava njihovo angažovanje bez obzira gdje se nalazili.

Geopolitičke prilike danas u svijetu donose mnoge neizvjesnosti, аli nova geopolitička slika bipolarnog svijeta može biti povoljnija za razvoj zemalja kao što je Republika Srpska

Naravno, treba imati u vidu da će i budući razvoj biti pod snažnim uticajem međunarodnog okruženja. Geopolitičke prilike danas u svijetu donose mnoge neizvjesnosti. Ali nova geopolitička slika bipolarnog svijeta može biti povoljnija za razvoj zemalja kao što je Republika Srpska.

U međunarodnim ekonomskim odnosima, prije svega u domenu spoljne trgovine i investicija treba iskoristiti mogućnosti koje pružaju velika tržišta, brzorastuće ekonomije i tehnološki napredak u njima. Misli se prije svih na kinesko i rusko tržište. Nastavak i unapređenje ekonomske saradnje sa glavnim spoljnotrgovinskim partnerima, a to su zemlje Zapadnog Balkana i Evropske unije, je neophodno. Ali diversifikacija spoljne trgovine i investicija sa zemljama BRIKS-a bi dala veću sigurnost i pojačala razvojni potencijal Republike Srpske. Pored investicija u energetski sektor, propulzivne privredne grane i obrazovanje važan segment su investicije u infrastrukturu. Veliki infrastrukturni projekti će biti dodatni impuls za investicije i veću efikasnost privrede. Dodatni, i ne mali efekat ekonomskom rastu može dati i poboljšana struktura izvora finansiranja važnih projekata od nacionalnog značaja. U tom pogledu internalizacija javnog duga je važan proces. Ako se finansiranje razvojnih projekata od javnog interesa bude finansiralo emisijom obveznica čiji će kupci biti rezidenti, dakle građani i kompanije iz Republike Srpske, takav vid finansiranja će imati multiplikativni efekat na ekonomski rast. Diversifikacija izvora finansiranja investicija daje i dodatnu finansijsku sigurnost a internalizacija javnog duga pozitivno utiče na suverenitet zemlje i poboljšava njegovu održivost.

Kada se sve ovo uzme u obzir, može se reći da u stabilnom međunarodnom okruženju Republika Srpska sa svojim resursima ima dobru perspektivu za uspješan ekonomski razvoj. U nestabilnim međunarodnim uslovima, kakvi su sada, ekonomski rast Republike Srpske biće značajno usporen. Međutim, u svim okolnostima treba imati u vidu da ekonomski razvoj nije sam sebi cilj. Cilj razvoja jedne zemlje nije samo da privreda bude profitabilna, već da ima veću zaposlenost, veće plate, bolje obrazovanje, bolju zdravstvenu zaštitu, veću socijalnu sigurnost, tj. viši životni standard stanovništva.