Je li dijaspora i dalje “najvažnija grana” balkanske privrede?

Ekonomija svake zemlje se bazira na izvozu svojih roba i usluga, tako stvarajući dodatnu vrijednost od, za domaće tržište, viška kapitala. Istovremeno se prikupljaju devize, zapošljava vlastito stanovništvo, raste BDP i stvara brend zemlje. Sljedeći bitan faktor u ekonomiji je privlačenje stranog kapitala kroz direktne strane investicije.

Međutim, ono što Zapadni Balkan izdvaja od ostatka evropskog kontinenta jeste uplata doznaka i lični transferi, koji su (p)ostali bitan, pa čak i ključan segment ekonomije. Pozabavili smo se trouglom Strane direktne investicije (SDI) – Izvoz – Doznake u zemljama regije.

Svi navedeni parametri rastu u svim zemljama, što i ne čudi. Ipak je iza nas bio period stagnacije zbog Covida. No, indikativno je da postoci u učešću svake stavke ostaju praktično isti. Ili, kvalitativnih pomaka dominacije „pozitivnih“ nad ne tako željenim pojavama nema. I dalje smo region koji u dobroj mjeri živi od iseljeništva.

„Nažalost, vlasti u svim zemljama regije, uključujući i Hrvatsku kao članicu EU, već decenijama predano rade na masovnom iseljavanju vlastitog stanovništva kreiranjem i održavanjem korupcije, nepotizma, neefikasne administracije, nepovoljnih uslova rada i poslovanja, kao i sve nižeg kvaliteta javnih usluga poput obrazovanja, zdravstva, sigurnosti i ukupne infrastrukture“, smatra ekonomski analitičar Igor Gavran.

„Zahvaljujući ovoj dugotrajnoj destrukciji i potpunom raspadu sistema, milioni građana su se već iselili. Mnogi to rade svakodnevno i nastaviće se iseljavati. Umjesto da vlasti osiguraju svojim građanima život dostojan čovjeka u svom zavičaju, doveli su svoje države do stanja u kojem su doznake novca koji iseljenici šalju porodicama i novac koji sami potroše prilikom posjeta domovini, jednim od ključnih vanjskih priliva i praktično neizostavnim elementom funkcioniranja nacionalnih ekonomija bez kojih se više ne može opstati“.

Lični transferi, plate u inostranstvu, penzije iz inostranstva

Srbija je najveća i najmnogoljudnija zemlja regije. Doznake u toj državi tradicionalno predstavljaju jedan od najstabilnijih prekograničnih priliva i iznose oko 7-8 posto BDP-a na godišnjem nivou.

„U 2021. godini priliv po osnovu doznaka u Srbiju iznosio je 3.635 miliona evra i u odnosu na 2020. povećan je za 514,5 miliona, odnosno za 16,5 odsto, a u odnosu na predpandemijski godinu su povećane za 119,3 miliona evra“, navode iz Narodne banke Srbije (NBS).

Od svih zemalja smo tražili ukupno uplaćene doznake, u šta spadaju lični transferi, potom plate ili naknade zaposlenicima u inostranstvu, te penzije iz inostranstva.

Hrvatska kao članica Evropske unije, koja ima potpuno otvoren pristup tržištu rada Unije, je rekorder po ovome pitanju u regionu sa ukupnom cifrom od 4.990,1 miliona eura na osnovu uplaćenih doznaka u 2021. godini.

„Prihodi od osobnih transfera iznose 2.051,2 milijuna eura, plaća (naknade zaposlenicima) 2.213,1 milijuna eura, a mirovina 725,8 milijuna eura“, kažu nam iz Hrvatske narodne banke (HNB).

Hrvatska po podacima Statističkog ureda EU (Eurostat) stoji daleko ispred sljedećeg na listi, jer joj učešće doznaka u BDP-u dostiže 7,3 posto. Slijedi Latvija sa 3,2 posto i Rumunija sa 3,1 posto. Gledajući regiju, približni su Srbiji, dok sve ostale zemlje imaju još veću ovisnost o novcu iseljenika.

Kosovo drži rekord po učešću doznaka u BDP-u

Ne čudi ni da je Crna Gora kao najmanja ekonomija i zemlja sa najmanjim brojem stanovnika, na posljednjem mjestu po nominalnom iznosu priliva doznaka od 613,66 miliona eura u 2021. godini. No, i takav iznos je dovoljan za učešće od 12,5 posto u BDP-u zemlje.

„Ukupan priliv doznaka u 2021. godini je iznosio 712,45 milion eura, od čega se na lične transfere odnosi 338,49 miliona; kompenzacije zaposlenih 333,26 miliona i na socijalna primanja (penzije, invalidnine…) 40,7 miliona eura. Po istom osnovu, ali u drugom smjeru, bilježi se i odliv sredstava iz Crne Gore u ukupnom iznosu od 98,79 miliona eura“, podaci su Centralne banke Crne Gore.

Na Kosovu je učešće doznaka po Redovnom godišnjem izvještaju World Bank Group za Zapadni Balkan rekordno i iznosi 14 posto. U ovome slučaju pandemijske krize nije bilo i svaka godina je u odnosu na prošlu bilježila skoro pa dvocifren postotni porast. U nominalnim iznosima, prema dostavljenim podacima Centralne banke Kosova, to izgleda ovako:

„Iznos isplaćenih doznaka za 2021. godinu je 1.153,4 miliona eura ili 173,4 miliona više u odnosu na godinu prije. To je i 302 miliona više u odnosu na uplaćene doznake u 2019. godini ili 661 milion više u odnosu na 2011. godinu“.

Doznake su rasle i u Bosni i Hercegovini – i to za 20 posto u odnosu na prethodnu godinu dostigavši iznos od 2.658 miliona eura.

„Kao što je moj omiljeni profesor i briljantni ekonomski stručnjak Dragoljub Stojanov znao reći na svojim predavanjima: ‘Najgore sto bi se našoj ekonomiji moglo dogoditi je da se sve izbjeglice odmah vrate u zemlju’. Razlog je naravno u tome što bi njihove doznake prestale, a u vlastitoj zemlji nemaju uslova za jednak kvalitet život i ostvarivanje potrebnog nivoa prihoda. Sada je aktuelna i druga neminovna posljedica ovakve politike, a to su sve glasniji zahtjevi poslodavaca za masovan uvoz radne snage, naravno iz ekstremno siromašnih zemalja“, poentira Gavran.

Najviše stranih investicija u Srbiji

Strane direktne investicije su solidan pokazatelj stanja nekog društva. U regiji je Srbija prošle godine privukla najviše pažnje i novca ulagača zabilježivši rekordan priliv od 3,9 milijardi eura. To je povećanje od 27,9 posto u odnosu na 2020. godinu i 1,9 posto u odnosu na do tada rekordnu 2019. godinu.

„Upravo zbog poželjne investicione klime, povoljni trendovi po pitanju priliva SDI su nastavljeni i tokom 2022. godine. Prema našim operativnim podacima, od početka ove godine (zaključno s julom) u Srbiju je uloženo 2.052 miliona evra stranih direktnih investicija, što je za svega oko 3,5 odsto manje nego u istom periodu u rekordnoj 2021. godini“, pojašnjavaju iz Narodne banke Srbije uz konstataciju da se radi o godini zaoštrenih geopolitičkih tenzija.

U Hrvatsku je lani investirano 3.774,7 miliona eura direktnih stranih investicija. To je povećanje od 358 posto u odnosu na godinu ranije i naravno historijski rekordna cifra. Najviše je ulagano iz Njemačke, Luksemburga i Slovenije.

U Crnu Goru je u 2021. godini kroz priliv direktnih stranih investicija plasirano 927,33 miliona eura, dok je na Kosovu ta vrijednost lani iznosila 415,3 miliona eura. U posljednjih 10 godina se bilježi blagi, ali konstantni porast investicija. Ipak, još se nije stiglo do rekorde 2007. godine kada je investirano 440,7 miliona eura.

U Bosni i Hercegovini je 2021. godine zabilježeno 496,5 miliona eura direktnih stranih investicija, a najviše iz Švajcarske, Turske i Velike Britanije.

„Prilivi investicija se mogu okarakterizirati kao ohrabrujući, jer su za 250 miliona veći nego u 2020. godini. Trend rasta reinvestirane zarade postojećih preduzeća sa stranim investicijama iz 2020. godine se nastavio i u 2021. godini. S tim da su reinvestirane zarade imale manje učešće (od 54 posto) u ukupnim tokovima, jer je zabilježeno značajno povećanje investicija u formi vlasničkih udjela, dok je istovremeno došlo do smanjenja ostalog kapitala“, navode iz Centralne banke Bosne i Hercegovine.

Hrvatska najviše izvozila

Osnovni ekonomski pokazatelj stanja društva je izvoz roba i usluga. Po tom pitanju je prošle godine najviše koristi imala Hrvatska, kao turistička zemlja.

„Prihodi od izvoza roba i usluga u 2021. godini iznose 30.066,9 milijuna eura (robe 15.779,1 milijuna eura, a usluge 14.287,8 milijuna)“, poručuju iz HNB-a.

Srbija je u prošloj godini po ovome osnovu bila u plusu od 28.583,3 miliona eura uz povećanje od 28,3 posto u odnosu na prethodnu godinu.

„U poslednjih deset godina, Srbija u kontinuitetu beleži dvocifreni rast izvoza zahvaljujući stabilnom makroekonomskom okruženju, brojnim međudržavnim ugovorima o slobodnoj trgovini, kao i realizaciji direktnih investicija iz prethodnih godina u razmenljive sektora. U 2021. godini učešće izvoza u BDP-u iznosilo je 53,6 odsto BDP-a“, kažu nam iz NBS-a.

Turizam je jako bitna karika i u ekonomiji Crne Gore koja je lani od izvoza roba i usluga oprihodovala 2.122,5 miliona eura.

„Priliv po osnovu izvoza roba je iznosio 525,79 miliona eura, dok je po pitanju izvoza usluga priliv iznosio 1.596,7 miliona eura“, konstatuju iz Centralne banke Crne Gore.

„Na Kosovu je od izvoza inkasirano 2.704,1 miliona eura. Vrijednost izvoza robe za 2021. godinu je iznosila 749,71 miliona eura, dok je vrijednost izvoza usluga 1.954,4 miliona eura“, kažu iz Centralne banke Kosova.

U Bosni i Hercegovini je izvoz iznosio 8.409 miliona eura. Na izvoz robe otpada 6.499,5 miliona i na izvoz usluga 1.909,5 miliona eura.

Izvor: Al Jazeera/Alen Jazić